Lương theo giờ tăng
Tăng lương ở Nhật Bản bị đình trệ trong 10 năm qua do tăng trưởng kinh tế yếu kém của Nhật Bản trong giai đoạn này. Tuy nhiên, đo lường trên cơ sở hàng giờ, thì tiền lương theo giờ đã tăng 12% trong thập kỷ qua, phần lớn là do những thay đổi trong mô hình việc làm và số giờ làm việc giảm 7% mỗi năm.
Với 2/3 mức tăng lương theo giờ là nhờ tinh giản công việc, nền kinh tế Nhật Bản có thể rơi vào vòng xoáy đi xuống nếu chỉ tập trung vào việc tăng lương theo giờ. Thay vào đó, việc gia tăng giá trị thông qua các chương trình cải thiện kỹ năng của người lao động và tăng đầu tư vốn sẽ rất quan trọng để tăng lương trong dài hạn.
Một phân tích của Nikkei về các cuộc khảo sát lao động do Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản thực hiện trong 10 năm qua cho thấy tổng thu nhập thực bình quân đầu người là 326.000 yen/tháng (2.493 USD) vào năm 2022, chỉ tăng 4% so với một thập kỷ trước. Nếu tính theo lạm phát thì những khoản thu nhập đó đã giảm 6%.
Tuy nhiên, nhìn vào tiền lương theo giờ cho thấy một xu hướng khác với thu nhập bình quân đầu người.
Tiền lương theo giờ ở Nhật Bản tăng 12% so với 10 năm trước. Tiền lương cũng tăng theo giá trị thực vì số giờ làm việc trung bình hàng năm giảm 132 giờ xuống còn 1.633 giờ.
Các mô hình việc làm đa dạng hơn là một trong những lý do khiến số giờ làm việc giảm. Trong khi số người có việc làm tăng 5,58 triệu trong khoảng thời gian 10 năm, thì lao động bán thời gian chiếm 3,1 triệu trong số đó.
Tỉ lệ lao động bán thời gian của tất cả những người được tuyển dụng đã tăng từ 29% lên 32%. Và số người làm việc trong thời gian ngắn hơn, chẳng hạn như phụ nữ và người già, cũng đang tăng lên.
Phong cách làm việc cũng đã thay đổi. Số giờ làm việc mỗi năm của những người lao động toàn thời gian đã giảm 83 giờ mỗi năm xuống còn 1.948 giờ, trong khi số ngày làm việc mỗi năm cũng giảm 12 ngày. Người lao động cũng nghỉ phép nhiều hơn, đạt mức kỷ lục 58% số ngày được phép nghỉ, tăng 9% trong thập kỷ qua.
Theo khảo sát lực lượng lao động của Bộ Nội vụ và Truyền thông, có 12,42 triệu lao động thường xuyên ở Nhật Bản làm việc từ 181 giờ trở lên mỗi tháng vào năm 2022, giảm khoảng 20% so với năm 2013 - năm đầu tiên ghi dữ liệu. Số nhân viên làm việc từ 241 giờ trở lên mỗi tháng giảm 40%.
Taro Saito của Viện nghiên cứu NLI cho biết, cuộc khảo sát "phản ánh sát sao số giờ làm việc thực tế, bao gồm cả việc làm thêm giờ không được trả lương".
Nhật Bản bắt đầu giảm thời gian làm việc kéo dài kể từ khi ban hành cải cách việc làm vào năm 2018.
Tờ Nikkei dẫn lời nhân viên 38 tuổi của một nhà sản xuất ở Tokyo cho biết, trước đây, anh làm thêm 90 giờ một tháng và thường trở về nhà trên chuyến tàu cuối cùng trong ngày. Giờ đây, thời gian làm thêm giờ đã giảm hơn một nửa và số ngày nghỉ được trả lương mà người này nghỉ đã tăng gần gấp đôi so với mức trung bình khoảng 8 ngày một năm trước đây.
"Tăng lương lén lút"
Tuy nhiên, tác động của cải cách không hoàn toàn thuận lợi. Tsutomu Watanabe - giáo sư tại Đại học Tokyo - cho biết, lương theo giờ có thể tăng là do thời gian người lao động làm việc giảm và gọi sự thay đổi này là “tăng lương lén lút”.
Giáo sư Watanabe mượn thuật ngữ này từ các công ty tham gia vào việc "tăng giá lén lút" bằng cách giảm kích cỡ hàng hóa và giữ nguyên giá, thay vì tăng giá.
Một cuộc khảo sát do Viện Cuộc sống và Đời sống Hakuhodo thực hiện vào năm 2022 cho thấy 51% số người được hỏi muốn được nghỉ phép nhiều hơn thay vì được trả lương cao hơn, trong khi 43% cảm thấy đi làm đúng giờ là đủ, thay vì đến sớm hơn. Các tỉ lệ này đạt mức cao nhất mọi thời đại, tăng lần lượt 8% và 11% so với một thập kỷ trước đó.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, năng suất lao động bình quân đầu người ở Nhật Bản giảm trung bình 0,2% trong giai đoạn 2013-2021, mức giảm lớn nhất trong số 7 nước công nghiệp lớn. Tuy nhiên, trên cơ sở hàng giờ, năng suất tăng 0,8% mỗi năm, đưa Nhật Bản đứng thứ tư trong số bảy quốc gia.
Takao Komine - giáo sư tại Đại học Taisho - cho biết: "Tăng lương kiểu này không đi kèm với tăng giá trị gia tăng. Việc giảm giờ làm có giới hạn và không bền vững".
Trong các sản phẩm tiêu dùng, việc "tăng giá lén lút" thường được coi là một chiến lược kinh doanh lạc hậu, vì nó làm giảm số lượng hoặc chất lượng của mặt hàng được cung cấp và không thúc đẩy những đổi mới tạo ra giá trị. Tương tự như vậy, việc "tăng lương lén lút" có thể kéo một nền kinh tế vào vòng xoáy đi xuống.
Thay vào đó, theo tờ Nikkei, Nhật Bản cần tập trung vào việc mở rộng tổng số tiền lương được trả bằng cách cung cấp giá trị gia tăng sản phẩm và dịch vụ, phát triển thị trường mới và nâng cao năng suất nhằm tạo ra một vòng tròn đạo đức trả lương cao hơn, tăng tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế nhanh hơn.
