Mọi việc không như kế hoạch. Thay vào đó, nhiệm kỳ thủ tướng của bà Truss bị ảnh hưởng bởi tình trạng hỗn loạn khi các chính sách kinh tế của bà đe dọa sự ổn định tài chính của đất nước, khiến đồng bảng Anh xuống mức thấp kỷ lục, gây ra sự hỗn loạn trên thị trường trái phiếu và tăng chi phí thế chấp cho hàng triệu người.
Mặc dù bà Truss nhậm chức trong bối cảnh khủng hoảng chi phí sinh hoạt, cuộc chiến ở Ukraina và những ảnh hưởng kéo dài của đại dịch COVID-19, song quyết định của bà về việc cắt giảm thuế và tăng chi tiêu 105 tỉ bảng Anh (116 tỉ USD) mà không cung cấp chi tiết đã khiến các nhà đầu tư mất bình tĩnh và cảnh báo về nợ công tăng vọt.
Điều đó làm suy giảm niềm tin và đặt ra câu hỏi về năng lực kinh tế của một thủ tướng mới nhậm chức sau cuộc tranh giành quyền lãnh đạo Đảng Bảo thủ gây chia rẽ sâu sắc.
Kế hoạch kinh tế lộn xộn đã làm suy yếu quyền lực của bà Truss với tư cách là thủ tướng, và cuối cùng dẫn đến quyết định từ chức của bà hôm 20.10.
Điều gì xảy ra tiếp theo?
Theo AP, Đảng Bảo thủ cho biết sẽ chọn một nhà lãnh đạo và thủ tướng mới chậm nhất vào ngày 28.10. Bà Truss sẽ vẫn là thủ tướng cho đến lúc đó. Để tránh một chiến dịch bầu cử kéo dài có thể khiến đất nước không có một chính phủ hiệu quả trong nhiều tuần, các nhà lãnh đạo Đảng Bảo thủ quyết định rằng các nhà lập pháp sẽ có tiếng nói lớn hơn trong việc lựa chọn.
Quá trình lựa chọn lãnh đạo Đảng Bảo thủ mới có thể được hoàn thành sớm nhất vào ngày 24.10 vì Đảng Bảo thủ được cho là có kế hoạch chỉ xem xét các ứng cử viên được ít nhất 100 thành viên Quốc hội đề cử. Điều đó có nghĩa là sẽ có tối đa 3 ứng cử viên. Ứng viên có số phiếu thấp nhất sẽ bị loại và 2 vứng viên còn lại sẽ được các thành viên đảng bầu chọn.
Nếu chỉ có 1 người nhận được số lượng đề cử cần thiết vào ngày 24.10, người đó mặc định sẽ trở thành thủ tướng.
Các nhà lãnh đạo Đảng Bảo thủ hy vọng rằng cuộc bầu chọn chớp nhoáng này sẽ tìm được một ứng cử viên nhận được đồng thuận, có thể tập hợp đảng để ủng hộ những ưu tiên về thuế và chi tiêu mà Bộ trưởng Tài chính Jeremy Hunt đã vạch ra.
Thách thức
Thử thách đầu tiên sẽ đến chỉ vài ngày sau khi thủ tướng mới nhậm chức, khi Bộ trưởng Hunt chuyển kế hoạch tài chính của mình cho Hạ viện vào ngày 31.10.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến thất bại của Thủ tướng Truss là bà và người tiền nhiệm của Bộ trưởng Hunt thông báo kế hoạch cắt giảm thuế mà không cho biết sẽ tiến hành thế nào và không đưa ra phân tích độc lập về tác động của chính sách đối với tài chính của chính phủ.
Kể từ khi nhậm chức vào tuần trước, ông Hunt đã đảo ngược hầu hết các đợt cắt giảm đó và hứa sẽ cắt nợ chính phủ theo tỷ lệ phần trăm trên sản lượng kinh tế trong những năm tới. Ông cũng cảnh báo rằng sẽ cần phải cắt giảm mạnh chi tiêu trong mùa đông “khó khăn”.
Các đảng đối lập và một số nhà lập pháp Bảo thủ đã thúc đẩy tăng chi tiêu trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, phúc lợi, lương hưu và bữa trưa miễn phí ở trường học để bảo vệ những người nghèo nhất trong xã hội khỏi giá cả leo thang.
Tại sao Anh không tổ chức tổng tuyển cử?
Về mặt pháp lý, chính phủ không bắt buộc phải tiến hành một cuộc tổng tuyển cử cho đến tháng 12.2024, tức là 5 năm sau khi Đảng Bảo thủ giành chiến thắng vang dội dưới thời Thủ tướng Boris Johnson lúc bấy giờ. Tuy nhiên, các đảng đối lập và một số thành viên công chúng đang yêu cầu một cuộc bầu cử ngay lập tức sau những xáo trộn trong những tháng gần đây.
Thủ tướng Truss buộc phải rời nhiệm sở sau chưa đầy hai tháng tại nhiệm, còn người tiền nhiệm bà là cựu Thủ tướng Boris Johnson phải từ chức sau một loạt vụ bê bối.
Nhiều nhà phân tích cho rằng, những tổn hại mà bà Truss và ông Johnson gây ra có thể khiến phe Bảo thủ thất bại nếu một cuộc bầu cử được tổ chức vào ngày hôm nay. Do đó, tân thủ tướng được cho là sẽ chống lại những lời kêu gọi tổ chức bầu cử sớm, và thay vào đó cố gắng sử dụng hai năm tới để xây dựng lại niềm tin trước khi cuộc bầu cử tiếp theo diễn ra.
David Lawrence, chuyên gia nghiên cứu tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London, cho biết mọi người có thể sẽ tập trung vào cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt và hóa đơn năng lượng tăng cao trong mùa đông này, và điều đó cho phép Đảng Bảo thủ có thời gian để cố gắng thay đổi câu chuyện.
“Tôi nghĩ điều quan trọng nhất trong cuộc bầu cử tới là việc thủ tướng và chính phủ đã đối phó với những thách thức đó như thế nào. Vì vậy, nếu nhà lãnh đạo mới của Đảng Bảo thủ mới tin rằng có thể kiểm soát cuộc khủng hoảng năng lượng và giải quyết được cuộc khủng hoảng giá cả sinh hoạt, mọi người cảm thấy họ có nhiều tiền hơn vào thời điểm bầu cử tiếp theo, tôi nghĩ rằng đó là điều tốt nhất mà họ có thể hy vọng” - ông Lawrence nói.
Tuy nhiên, khó có thể cưỡng lại áp lực tổ chức bầu cử sớm. “Hiến pháp không yêu cầu điều đó, nhưng… tôi đồng ý với nguyên tắc rằng chúng ta nên thử nghiệm thủ tướng mới trong thời gian ngắn hợp lý, thay vì đợi đến tháng 1.2025. Tôi nghĩ mọi người sẽ rất tức giận, tức giận thực sự nếu không tổ chức bầu cử sớm” - nghị sĩ Đảng Bảo thủ Mark Garnier nói với BBC.
