Có thể nói, câu chuyện độc quyền, lãng phí trong in ấn và sử dụng SGK chưa khi nào nóng như năm nay. Nóng, đến mức Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cầm SGK lớp 1 lên nghị trường, đặt thẳng những câu hỏi về lợi ích nhóm, về độc quyền, về sự phí phạm chi phí xã hội cả ngàn tỉ mỗi năm cho cả trăm triệu bản SGK chỉ dùng được một lần. Và những câu hỏi ấy được gửi đích danh tới Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ.
Vừa hôm trước, NXB Giáo dục phân trần với báo giới, rằng kết quả kinh doanh mảng SGK liên tục lỗ hàng chục tỷ đồng. Cụ thể, 2015 lỗ 43,8 tỉ đồng; 2016 lỗ 43,3 tỉ và năm ngoái lỗ 38,14 tỉ. Riêng chuyện học sinh viết, vẽ vào sách, NXB này chỉ giải thích, rằng SGK về cơ bản được thiết kế không để học sinh viết vào sách.
Cách giải thích tương tự quan điểm của một Thứ trưởng Bộ Giáo dục, rằng: Bộ Giáo dục khẳng định không yêu cầu học sinh làm bài hay viết trực tiếp vào SGK mà cần làm vào vở viết hoặc vở bài tập, nhưng nếu giáo viên không hướng dẫn từ đầu năm học và nhắc nhở thường xuyên, học sinh sẽ có thói quen viết trực tiếp vào SGK, gây lãng phí.
Lỗ , dẫu là vài chục tỉ mỗi năm, cho thấy hiệu quả của kinh doanh, chứ đó hoàn toàn không phải là lý do biện minh cho độc quyền. Cũng tương tự, việc học sinh viết, vẽ vào SGK cũng chỉ là một trong những lý do gây ra lãng phí quá lớn, quá không cần thiết. Lỗi tại 15,4 triệu học sinh thì ai mà không nhìn thấy, ai mà không biết đó là cách né trách nhiệm dễ dàng nhất.
Cho nên, chỉ thị của Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, với ba chỉ đạo nóng, trúng vấn đề vẫn là đáng hoan nghênh.
Nhưng giá như tinh thần tiết kiệm cho dân ấy là một trong những tiêu chí để làm SGK. Giá như ngay từ đầu sách được thiết kế vẫn có cách cho học sinh sáng tạo nhưng không giống như là khuyến khích viết thẳng vào sách với những khoảng trống rất... hồn nhiên. Giá như chỉ thị, với yêu cầu rà soát, đánh giá cụ thể SGK hiện hành theo hướng hạn chế tối đa việc học sinh ghi vào sách được đưa ra sớm hơn, như một nhận thức chứ không phải là một cách chữa cháy, một cái phao uy tín.
Và giá như không có cái gốc là việc độc quyền làm sách thì cũng chẳng cần có chỉ thị, chẳng mất ngàn tỉ mỗi năm, chẳng cần phải viết ra đây những chữ giá như.
