Mãnh hổ Lương Văn Pém đất Tây Tiến xưa

NGƯỜI DẪN ĐOÀN KIÊN TRUNG

 Khi chúng tôi đến Mường Lát, dừng chân nơi góc cổng Trời, sương mù và cái lạnh của những ngày cuối năm buốt qua tai, chỉ cách mấy mét đã không nhìn thấy mặt người. Ngồi trong quán nước của vợ chồng người Kinh ở Thiệu Hóa lên làm ăn, ngắm người dân đang vội vã tranh thủ sắm sửa dăm ba cân lợn mán, ít đồ bánh kẹo, hoa quả, quần áo cho trẻ em, thấy không khí xuân dường như đã tràn ngập trên rẻo cao này bất chấp cái lạnh, cái buốt và cả cái nghèo. Chúng tôi hỏi thăm đường đến nhà cụ Pém, ông lão chừng bảy mươi tuổi, nhìn chúng tôi cười: “Nhà ông Pém còn cách đây chừng năm mươi cây số, tít trên bản Sim, xã Quang Chiểu cơ. Ở đây mới là đất Trung Lý thôi”. Hóa ra, đã mấy chục năm, cái tên Lương Văn Pém không vì thời gian mà trở nên nhòa đi trong lòng người dân.

Bên nhà sàn người Thái, dưới ánh lửa bập bùng, tiếng dòng suối Sim rì rầm như gợi nhớ lại những đêm Tây Tiến huyền thoại. Ông Pém năm nay cũng đã gần cửu thập, lưng còng, mắt đã mờ đi nhiều nhưng giọng nói vẫn còn rất sảng. Cời thanh củi vào bếp, ông Pém rót rượu từ bầu chia cho chúng tôi, bảo uống đi cho ấm, để nhớ lại chuyện xưa cho thêm nồng. Cách đây năm mươi, sáu mươi năm có lẻ, cái thời Mường Lát vẫn còn dưới chế độ của thổ ti, quan làng, khi Pháp kéo về thì người dân lại vướng thêm một cái tròng nữa, khổ không kể đâu cho hết. Đi đến đâu, chúng cướp bóc trâu bò, hãm hiếp phụ nữ, giết người. 

Cứ độ nửa tháng, lính Pháp từ đồn dưới Hiền Kiệt, Trung Lý, Pù Nhi kéo lên, người dân lại phải bắt gà, bắt bò đãi chúng, trong khi đó, những hạt gạo cuối cùng cho người già trẻ nhỏ cũng đã cạn... Cho tới khi, những người lính cách mạng đầu tiên tìm về, bí mật xây dựng lực lượng trong dân chúng. Chàng thanh niên Lương Văn Pém lúc ấy mới mười lăm, mười sáu tuổi đã tham gia vào đội du kích xã. Vốn con nhà nghèo, đông anh em, phải đi làm nương, làm rẫy từ sớm. Đôi chân ông Pém cứ băng rừng, băng suối mà đi, hết đất Mường Lát, Quan Hóa rồi sang Lào. “Thời thanh niên, mắt mình còn sáng, chân mình còn khỏe, mình tưởng thế là đủ rồi, nhưng mà gặp cách mạng thì lại thêm cái sáng lòng nữa”. Ông Pém nhớ như in cái lần đầu, đồng chí Đào, người Thái Bình gọi lên giao trọng trách: “Cháu có biết đường sang Lào không? Có dám dẫn đường cho bộ đội không?”. Pém thừa nhận mình sợ, nhưng “cách mạng bảo đi thì cứ đi thôi”.

Đón quân từ Tam Trung, theo suối Sim lên Pù Nhi, Pù Mùa, Mường Chanh, lên trạm Cang rồi sang đất Lào, đến Nà Lứa, Chiềng Ken, Sục Toong, bàn giao công việc dẫn đoàn cho người khác rồi lại vòng về đất Việt. Có những đợt thuận lợi chỉ mất mấy ngày, nhưng có những thời gian căng thẳng, Pháp khủng bố, vây bắt, phục kích khắp nơi thì mất đến nửa tháng, một tháng trời mới xong một đợt công tác. Không ít lần dính phải ổ phục kích của địch, cận kề cái chết trong gang tấc. Như lần ông cùng anh em du kích xã Quang Chiểu đi sang Kéo Hào thì bất ngờ gặp toán giặc đi ngược chiều. Mìn nổ, súng bắn ran trên đầu. 

Anh em du kích vừa bắn trả vừa rút lui bởi quân địch quá đông. Riêng ông Pém cắm đầu chạy một mạch về tới cơ sở của ta ở Pù Mùa. Trận đó may không có ai hi sinh. Ngày ấy ở đất Quang Chiểu, trong một nhà có khi có người theo địch, có người theo cách mạng nên việc ông Pém làm liên lạc cho đoàn quân Tây Tiến suốt một thời gian dài không ai phát hiện ra. Chỉ duy nhất một lần, cảm giác suýt bị lộ khiến ông rất lo lắng, đó là khi một đồng chí liên lạc viên trong xã mà ông biết bị địch bắt. Nhìn thấy địch giải người đồng đội đi ngược chiều mà không thể làm gì khác, ông hiểu được mối hiểm nguy mà mình có thể phải đối diện. Rất may, chỉ mấy ngày sau, khi không tìm ra được bằng chứng và không moi được thêm thông tin nào, chúng đành phải thả người giao liên này ra.

ĐƯỢC LÒNG DÂN CÒN KHÓ HƠN CẦM SÚNG

Ông Pém tiếp tục làm liên lạc từ năm 1947 đến 1952 thì chuyển sang làm công an vũ trang xã Quan Hóa (bao gồm Quan Hóa và Mường Lát cũ), địa bàn hoạt động rộng lớn mà lực lượng công an xã thì chỉ có mấy anh em khiến công việc trở nên nặng hơn nhiều phần. Nhớ lại quãng thời gian này, ông Pém kể cho chúng tôi một kỷ niệm không thể quên. Có lần, đồng chí Thông người Hải Dương về nằm vùng ở bản Poọng thông báo có muối ở dưới xuôi chuyển lên cho bộ đội và đồng bào, yêu cầu xã Quang Chiểu cử 10 thanh niên xuống làng Cân, xã Tam Trung để tải về. 

Ông Pém dẫn anh em xuống đến nơi, hỏi người dân thì nhận được trả lời: không biết. Mãi khi lên rẫy, gặp cán bộ của ta, trình giấy tờ mới được người dẫn vào lán nhận muối. Muối được đổ vào các ống bương cao quá đầu người. Sức thanh niên mỗi người chỉ vác được ba ống đã thấy nặng. Đoàn người gùi muối đi trạm Pong theo đường suối trở về, qua cả Pù Mùa, đi tắt qua bản Ún rồi bàn giao lại cho cán bộ tiếp nhận. Suốt mấy tháng trời thiếu thốn, thấy muối về, người dân mừng như có hội.

Ngoài việc đảm bảo an ninh địa phương, công an vũ trang còn chịu trách nhiệm đấu tranh chống phỉ, chống phản động. Phỉ ở Mường Lát lúc ấy thực chất cũng chỉ là dân thường. Ban ngày, họ đi làm nương, làm rẫy, tối đến mới theo bọn phản động đi gây tội ác ở những nơi khác. Tình hình lúc bấy giờ rất phức tạp và nguy hiểm, có khi trong một nhà đã có người theo cách mạng, người theo phỉ. Ông Pém nhớ, có lần vào khoảng năm 1954, huyện đánh công văn về xã Quang Chiểu, yêu cầu cử 100 dân công đi vận chuyển gạo cho bộ đội. Khi cán bộ xã dẫn người đến bản thì ở các bản đều báo cáo: “Không có người đâu, họ đi theo phỉ hết rồi”. 

Đích thân ông Pém lại phải đến từng nhà vận động bà con đi. Mãi về sau, khi bộ đội tổ chức các đợt tấn công vào bọn phản động bên Lào, người dân theo phỉ mới lần lượt trở về bản. Khi liên bang Thái được thành lập, tình hình phỉ nhức nhối trong suốt một thời gian dài, thậm chí có những lần phỉ còn tổ chức đánh úp vào cả đồn công an. Nghĩ đến những ngày tháng làm công an xã, ông không giấu nổi niềm vui: “Vất vả thật đấy, nhưng mà được nhiều. Lương thì không có đâu, bù lại được tình cảm của bà con. Đi đến đâu, bà con, bộ đội thương lại nuôi ăn, tặng cho cái này cái kia đi đường…”.

Công tác ở công an vũ trang một thời gian, ông Pém chuyển sang làm ở huyện, trong nhiều năm trời đảm trách những nhiệm vụ quan trọng tại địa phương. Với đặc điểm đất Mường Lát có nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, mỗi dân tộc lại có những phong tục, tập quán canh tác, sinh hoạt riêng. Hiểu được điều này, những lãnh đạo địa phương như ông không quên một tâm niệm: Muốn hướng dẫn người dân thì bản thân mình phải làm trước, noi gương trước rồi mới nói được. Bởi vậy sau khi đất nước hoàn toàn được giải phóng, ông Pém là cán bộ đi đầu trong công tác hướng dẫn người dân làm kinh tế mới. Ông lặn lội vào cả những vùng sâu, xa, khó khăn nhất để vận động bà con trồng trọt theo phương pháp mới, thay đổi những tập tục lạc hậu, cổ hủ... Các con ông, nhiều người cũng đang nối tiếp bước chân của cha mình, hoạt động tích cực trên nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội ở địa phương…