*
Quyền Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân ở tuổi 46 thì có gì lạ? Cái lạ ở đây có lẽ là hành trình chọn lối đi cho cá nhân cũng như lối đi riêng cho nghệ thuật múa đương đại Việt Nam của một trái tim phụ nữ luôn cháy bỏng vì nghệ thuật.
Cái tên Trần Ly Ly có lẽ nổi tiếng từ lâu trong giới nghệ thuật, nhất là lĩnh vực múa. Con nhà nòi, học múa chuyên nghiệp khi mới 10 tuổi và giành nhiều giải thưởng tài năng múa trẻ toàn quốc, sau đó đi học nước ngoài... Thế nhưng dường như cái tên Trần Ly Ly được biết đến nhiều hơn, rộng rãi với công chúng hơn khi chị “bỗng nhiên” xuất hiện trên một chương trình truyền hình ăn khách năm 2016: Bước nhảy hoàn vũ.
Trần Ly Ly - chỉ cần nhìn vẻ bề ngoài đã thấy một phụ nữ rất cá tính, sắc sảo và thông minh. Những yếu tố ấy có lẽ chính là động lực để Trần Ly Ly theo đuổi con đường nghệ thuật của mình cùng với tình yêu với nghệ thuật múa có trong máu.
Múa chọn Trần Ly Ly hay Trần Ly Ly chọn múa. Có lẽ cả hai. Hãy thử hình dung, vào những năm 80, thậm chí là những năm 90, múa là cái gì đó xa lạ. Hoặc là ở một level gì đó, giống như Opera rất cao nhưng đời sống thực tế của các nghệ sĩ múa lại ở mức thấp hơn, cùng lắm là ngang bằng với mức sống chung. Tôi từng có những người bạn là con nghệ sĩ múa của Đoàn văn công Hà Tây (cũ) để hiểu rằng chọn múa là con đường hết sức chông gai, luôn đối mặt với sự chênh lệch giữa ánh hào quang sân khấu và những khó khăn về cơm áo gạo tiền hàng ngày.
Đã không có một Trần Ly Ly hôm nay nếu cô không quyết tâm đi theo con đường riêng (mà có lẽ với Ly là con đường duy nhất). Tôi đọc ở đâu đó một bài phỏng vấn Trần Ly Ly và ấn tượng khi có nói về sự khác biệt: “Mỗi một con người, hay nhìn rộng ra là một thế hệ đương nhiên sẽ có những tư duy khác biệt với thế hệ trước. Đó không hẳn phải là sự đối nghịch với truyền thống mà có tính kế thừa cũng như có hướng phát triển riêng biệt với năng lực của mỗi cá nhân, năng lực riêng của thế hệ, cộng đồng” và “khi mới về nước làm những tác phẩm đương đại khác biệt, tôi cũng nhận được nhiều ý kiến phản biện cả tích cực và tiêu cực.
Tôi đón nhận tất cả bởi tôi cho rằng, sự phát triển cần có những suy nghĩ đa chiều thậm chí là đối lập. Tôi cho rằng những lời chê, những sự phản ứng ban đầu không phải tiêu cực mà cần có để tạo ra sự phát triển nói chung”.
Để xác lập lối đi riêng cần có bản lĩnh. Cái bản lĩnh ấy của Trần Ly Ly dần được chuyển hóa thành những thành công: Từ vở "Hồ Thiên Nga" từng bán được 10.000 vé, rồi trở thành 50 phụ nữ ảnh hưởng nhất Việt Nam do tạp chí Forbes bình chọn năm 2019, tổng đạo diễn chương trình khai mạc SEA Games 31, Quyền Cục trưởng Cục biểu diễn đầu tiên là nữ và mới đây là danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.
**
Điều tôi muốn nói đến Trần Ly Ly không chỉ nhắc lại ấn tượng và thành tích của người phụ nữ này mà đơn giản, cô có thể trở thành một đại diện cho sự thành công, nhất là nữ giới khi họ chọn và quyết tâm đi theo con đường riêng của mình đã chọn.
“Người thành công thường có lối đi riêng” - đó là một công thức đúng. Nhưng khác với đàn ông, chuyện lựa chọn lối đi riêng khó khăn hơn với phụ nữ. Tôi nghe đâu đó có câu rằng: Với đàn ông - thế giới là nhà; Với đàn bà - nhà là thế giới. Có vẻ rất phân biệt nhưng đúng ở một điểm: Những ràng buộc về giới, về thiên chức phụ nữ trong gia đình cản trở phần nào ước mơ, sự thăng tiến trên con đường sự nghiệp của phụ nữ.
Báo chí có chỉ ra con số mà Tổng Cục thống kê đã công bố về thu nhập giữa lao động nam và nữ: Năm 2023 thu nhập bình quân của lao động nam là 8,1 triệu đồng/ tháng, lao động nữ là 6 triệu đồng. Mức chênh lệch này lên đến gần 25%. Một số khảo sát khác cũng cho thấy cùng thời gian làm việc, cùng trình độ nhưng thu nhập của một lao động nữ cũng thấp hơn từ 10 - 15% so với đồng nghiệp nam.
Lý do được đưa ra là lao động nữ thường tập trung ở những ngành nghề lao động giản đơn, không đòi hỏi trình độ cao. Ngoài ra, việc cân bằng giữa thời gian làm việc và thời gian chăm sóc gia đình cũng là rào cản khiến phụ nữ khó thăng tiến và thêm cơ hội tăng thu nhập.
Vậy, vượt lên trên những lý do trên bằng cách nào? Xã hội hiện nay gần như đã xóa nhoà được những phân biệt về giới. Nhưng chỉ là gần như thôi. Nó vẫn tồn tại. Trong tất cả những đánh giá về tác động của chính sách lên xã hội, bao giờ cũng có một mục: Tác động về giới. Tức là chính sách này ban ra thì có tạo sự phân biệt về hưởng thụ giữa nam và nữ hay không? Và khi ban hành chính sách, phải có một kết luận là “không có tác động về giới” như là một yêu cầu.
Vấn đề mà chúng ta bàn đến không phải là bình quyền, mà ở mức cao hơn, đó là tạo cơ hội cho sự phát triển của nữ giới, cho họ được chọn, được hạnh phúc và thành công trên con đường đi riêng biệt.
Hiển nhiên, khi một người phụ nữ chọn lối đi riêng để hướng đến thành công thì không ai cấm cản. Yếu tố quan trọng nhất là từ chính trong con người phụ nữ đó có dám phá bỏ những rào cản, những định kiến về giới trong công việc và gia đình hay không?
Những phụ nữ thành công ở các lĩnh vực kinh doanh, nghệ thuật và thậm chí là cả chính trị đều có lối đi riêng biệt của mình. Tôi biết khá nhiều trong số đó vẫn đảm bảo được ngọn lửa hạnh phúc trong gia đình, cho dù hầu như ai cũng thừa nhận: Để cân bằng giữa sự nghiệp và gia đình đối với nữ giới là một điều rất khó khăn.
Ở cấp độ lớn hơn, từ con đường đi riêng của cá nhân sẽ định hình và định hướng cho con đường đi riêng của tổ chức, doanh nghiệp mà người phụ nữ đó dẫn dắt.
Nhắc lại Trần Ly Ly khi cho nói về 3 tiêu chí trong hoạt động của cá nhân: “Sáng tạo, nghĩ sâu, làm nhanh”. Đó là một gợi ý hay và có sức truyền cảm hứng cho những người khác.
Khi phụ nữ chọn lối đi riêng thì cơ hội đến thành công cũng sẽ nhiều hơn. Sự khởi đầu, đương nhiên là từ những bước chân của chính những người phụ nữ.
