Nghề thêu trên miền sơn cước
Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Mông Hoa tại các huyện Lâm Bình, Hàm Yên, Chiêm Hóa... của tỉnh Tuyên Quang vừa được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Đây là thành quả xứng đáng, sự ghi nhận những đóng góp thầm lặng của con người nơi đây.
Nói về nghề thêu trên miền sơn cước, không thể không nhắc đến xã Xuân Lập (Lâm Bình). Nơi đây hiện có hơn 60% số dân là người dân tộc Mông, trong đó có 35% là người Mông Hoa.
Trong cộng đồng người Mông Hoa ở miền quê này, những nét văn hoá dân tộc như múa khèn, nghi lễ truyền thống hay trang phục truyền thống vẫn đang được bảo vệ và gìn giữ mỗi ngày.
Là số ít những người còn nắm giữ tinh hoa của nghệ thuật thêu, bà Thào Thị Dính (Thôn Khuổi Củng, xã Xuân Lập) không khỏi xúc động khi trang phục truyền thống của người Mông Hoa được công nhận là di sản văn hoá.
Bà Dính cho biết: "Người Mông thêu trang phục bằng nhiều loại vải, nhiều màu vải khác nhau. Đối với người Mông Hoa, trước khi thêu phải được vẽ bằng sáp ong, qua nhiều công đoạn mới có khuôn hình để thêu. Kỹ thuật vẽ sáp ong đã là một kỳ công không phải dễ dàng mà có được".
Một trong những công đoạn phức tạp nhất ở nghề thêu là vẽ sáp ong lên vải. Ngòi bút vẽ càng mỏng thì hoa văn vẽ càng đẹp và dễ.
Khi vẽ, người phụ nữ phải ngồi cạnh bếp lửa, chấm bút vào chảo sáp ong đang nóng đặt trên than hồng, đưa tay kẻ những đường thẳng trên vải. Lúc kẻ, cần giữ sao cho lượng sáp chảy đều, không loang lổ cho đến hết rồi mới chấm bút vào sáp vẽ tiếp. Sau khi tạo hình bằng sáp ong mới tiến hành thêu.
Chia sẻ về ý nghĩa của các hoa văn trên trang phục, bà Dính cho biết, người Mông nơi đây sống dựa vào thiên nhiên là chủ yếu.
Vì thế, các họa tiết hoa văn trên trang phục đều mô phỏng thiên nhiên vùng sơn cước đầy sống động. Mỗi hoa văn lại chứa đựng một ý nghĩa khác nhau, nhưng chung quy lại đều thể hiện mong muốn, ước vọng về gia đình hạnh phúc, mùa màng bội thu.
Để bản sắc văn hóa mãi trường tồn
Có cùng niềm vui khi trang phục của đồng bào mình được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia, chị Sùng Thị Đắng (thôn Khuối Củng) hồ hởi kể, người Mông Hoa ở thôn Khuổi Củng vẫn gìn giữ nghề thủ công truyền thống, tạo ra các sản phẩm thêu độc đáo như: Váy áo, thắt lưng, khăn cuốn đầu, xà cạp.
Người Mông Hoa trang trí bằng cách chắp vải màu, vẽ sáp ong với các hình chữ thập, chữ đinh kết hợp với ô hình quả trám, tam giác, tạo nên sự linh hoạt, khác biệt, không hề lẫn lộn với các kiểu trang trí của các dân tộc khác.
Phấn khởi khi nhắc đến nghề thêu của quê mình là vậy, thế nhưng chị Đắng không khỏi nặng lòng khi nghĩ đến việc trang phục của người Mông Hoa bị mai một.
Nỗi lo này có cơ sở khi hiện nay một số trang phục đang bị lai tạp. Sự phát triển không ngừng của xã hội khiến những bộ quần áo bị cách tân, mất đi vẻ đẹp, nét độc đáo truyền thống vốn có của nó.
Nói đến vấn đề này, chia sẻ với PV Báo Lao Động, ông Cao Văn Minh - Trưởng phòng Văn hoá, Thông tin huyện Lâm Bình cho biết: "Để giữ gìn văn hoá bản sắc trong cộng đồng người Mông Hoa, chính quyền địa phương đã có nhiều việc làm thiết thực trong thời gian qua. Hiện nay, các học sinh hay công nhân viên chức được yêu cầu mặc trang phục phục truyền thống vào những ngày lễ".
Theo ông Minh, để bảo tồn trang phục truyền thống của người Mông, cần tích cực truyền dạy kỹ thuật vẽ sáp ong, thêu đến đông đảo người dân. Một khi ai cũng hiểu được tầm quan trọng của việc gìn giữ di sản, thêu truyền thống của người Mông Hoa sẽ mãi trường tồn.
