Tuy nhiên, dưới góc nhìn của mình, một số chuyên gia kinh tế cho rằng: Cần công bằng trong cách đánh giá về giá điện bởi chúng ta duy trì giá điện trong thời gian dài ở mức thấp. Việc điều chỉnh giá điện theo cơ chế thị trường, dựa trên các yếu tố đầu vào, vừa để thu hút đầu tư vào ngành điện, đồng thời giúp chính doanh nghiệp cân đối chi phí, hợp lý hóa sản xuất.
Giá điện phải thu hút nhà đầu tư
TS Lê Đăng Doanh - chuyên gia kinh tế, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) - cho rằng: “Bán điện thấp hơn giá thành thì không có nhà đầu tư tư nhân nào đầu tư được. Một nghịch lý đang tồn tại là thực tế, giá bán điện cho sản xuất thép, ximăng còn thấp hơn giá bán điện cho người dân. Điều này đặt vấn đề là chính khu vực sử dụng nhiều điện lại có giá điện rẻ, nên chúng ta muốn khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả thì phải đưa giá về mức cạnh tranh, buộc họ phải tái cơ cấu, có động lực giảm giá. Không thể bao cấp về giá, điều đó đồng nghĩa không có động lực cải cách được”. Bên cạnh đó, nguyên Viện trưởng Viện CIEM nêu ra vấn đề là: Việc có thể khuyến khích năng lượng tái tạo thành công hay không chính là ở chỗ cơ chế bán điện có linh hoạt, thị trường hoá hay không? Nhiều năm qua, Việt Nam duy trì giá bán điện thấp chỉ có lợi cho nhiệt điện than, trong khi chi phí của các dạng năng lượng khác như điện gió, điện mặt trời, sinh khối cao hơn nhưng bền vững hơn, an toàn hơn lại bị mua ở mức thấp, điều này khiến chúng ta không thu hút được nhà đầu tư vào các dạng năng lượng tái tạo, năng lượng sạch. “Tuy nhiên, Việt Nam duy trì giá điện thấp trong nhiều năm, nếu lộ trình tăng giá điện không được thực hiện, sẽ khiến chúng ta không thu hút được đầu tư mới vào ngành điện. DN sử dụng điện rẻ buộc phải cải cách hệ thống dây chuyền để tái cơ cấu chi phí, nâng cao hiệu quả... Đây là hai mặt của vấn đề đỏi hỏi chúng ta phải giải quyết, không trốn tránh” - TS Doanh nói.
Đã đến lúc giá điện phải theo thị trường
TS Nguyễn Minh Phong - chuyên gia kinh tế - khẳng định: “Tăng giá điện thời điểm này là phù hợp bởi gần 3 năm qua, giá điện không tăng, trong khi đó giá đầu vào như than, dầu, tỉ giá hối đoái được điều chỉnh... Việc tăng giá điện nhằm bù đắp với việc tăng giá đầu vào là hợp lý, mức này chỉ tương đương với lạm phát”.
Thực tế việc tăng giá điện mức 6,08%, cộng thêm với 10% của VAT có thể sẽ khiến chỉ số giá tiêu dùng (CPI), mức lạm phát từ nay đến Tết Nguyên đán tăng lên. Tuy nhiên, mức độ lạm phát hiện được đánh giá cả năm ở mức 4%, chỉ số giá tiêu dùng được đánh giá là khá ổn định.
Theo Giáo sư Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI): “Trên thực tế, suất đầu tư điện than thấp hơn so với suất đầu tư các loại hình công nghệ mới. Tuy nhiên trong quá trình hoạt động, NĐ than phát thải ra môi trường lớn, gây ô nhiễm, khiến chi phí tổng hợp tăng. Giá điện được điều chỉnh theo cơ chế thị trường cạnh tranh sẽ đảm bảo đúng tiêu chí giá đủ bù đắp chi phí để thu hút nhà đầu tư mới từ điện gió, điện mặt trời”.
Theo chuyên gia Nguyễn Minh Đức (Ban Pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp VN - VCCI): Lần gần nhất tăng giá điện là từ tháng 3.2015, tức là cũng đã gần 3 năm, trong 3 năm đó, năm 2015 lạm phát 0,6%, năm 2016 là 4,74%, năm 2017 dự kiến là 4%. Như vậy, tính toán nhanh cho thấy giá điện tăng thấp hơn tốc độ tăng giá trung bình của các mặt hàng khác trong nền kinh tế.
Như vậy, nếu doanh nghiệp sử dụng điện là đầu vào, trong 3 năm qua, giá bán hàng hóa tăng ở mức trung bình, tức là tương đương mức lạm phát. Suy ra, tỉ trọng chi phí tiền điện trong giá bán đang giảm. Theo ông Đức, việc chọn tháng 12 để tăng giá là vì mục tiêu lạm phát 4% sẽ tác động nhất định đến những DN đang sản xuất hàng hóa phục vụ nhu cầu tiêu dùng dịp tết của người dân. Tuy nhiên, phương án tăng giá điện có thể đã được tính toán từ đầu năm. Tôi cho rằng, lý do lớn nhất Chính phủ chọn thời điểm này để tăng giá điện khi mà mục tiêu lạm phát dưới 4% đã nằm trong lòng bàn tay.
