Kỳ I: “Kịch bản” của một cuộc ngừng việc tập thể
Theo quy định của Bộ luật Lao động hiện hành, một cuộc đình công phải do CĐCS tổ chức, lãnh đạo. Nhưng thực tế, rất nhiều cuộc ngừng việc tập thể diễn ra theo một kịch bản: Công nhân bức xúc vì bị xâm phạm quyền lợi rồi truyền tai kêu gọi nhau ngừng việc ngay mà không trải qua các thủ tục theo như quy định. CĐCS nắm bắt nguyện vọng của công nhân để gửi lên chủ sử dụng lao động đề nghị giải quyết. Khi ngừng việc xảy ra, CĐ cấp trên cùng các cơ quan chức năng xuống ghi nhận nguyện vọng của công nhân; tiến hành làm việc với chủ doanh nghiệp để giải quyết vụ việc.
Truyền tai, kêu gọi ngừng việc
Cách đây một vài năm, Cty I. (100% vốn nước ngoài, chuyên sản xuất hàng may mặc tại huyện Vũ Thư, Thái Bình) đã xảy ra ít nhất 2 cuộc ngừng việc tập thể. Vụ ngừng việc tập thể xảy ra vào tháng 7.2013 với sự tham gia của 2.300 công nhân để đòi Cty đáp ứng một số vấn đề như: Bãi bỏ việc áp dụng làm thêm đến tận 19h30; tăng tiền chuyên cần, tăng tiền hỗ trợ xăng xe; tiền ăn ca; tiền hỗ trợ những nữ công nhân nuôi con nhỏ. Cuộc ngừng việc này manh nha từ chiều 25.7.
Sau khi nắm được thông tin, CĐ Cty đã họp Ban chấp hành mở rộng đến các tổ CĐ. Cũng ngay trong buổi chiều, CĐ Cty đã làm việc với ban lãnh đạo Cty. Tuy nhiên, ban lãnh đạo Cty cho biết cần chờ ý kiến của Cty mẹ ở nước ngoài, nên thống nhất sẽ trả lời toàn bộ những đòi hỏi của công nhân vào ngày 31.7. Cty cũng đã thông báo cho công nhân hướng giải quyết này nhưng sáng 26.7, công nhân vẫn tổ chức ngừng việc tập thể.
Qua vụ việc này, CĐ Cty nắm trước được sự việc và làm việc với Ban lãnh đạo Cty, nhưng không phải là chủ thể lãnh đạo một cuộc đình công. Bên cạnh đó, có thể thấy, mọi quy định về quy trình tổ chức, lãnh đạo đình công đều không được áp dụng vào thực tế trong vụ việc. Chị N.T.Q - công nhân của Cty này, đã từng trải qua tất cả các cuộc ngừng việc của Cty - cho biết: Các cuộc ngừng việc tập thể đều do công nhân truyền tai, kêu gọi nhau. “Do mọi người hầu hết cùng chung lợi ích, nên dù có người nọ, người kia, nhưng về cơ bản, đa số họ đều nghe lời kêu gọi và hưởng ứng ngừng việc ngay”.
Theo chị Q, trong các cuộc ngừng việc tập thể này, hoặc không có ai “đứng đầu”, hoặc nếu có thì chị, cũng như nhiều công nhân khác không biết được, vì người đó sẽ không muốn lộ diện, sợ bị trù dập. “Nhiều công nhân cũng biết quy định của Cty là nếu có bức xúc gì thì cần làm đơn gửi Cty để xem xét, nhưng thực tế không ai dám đứng đơn, vì sợ bị “đì”, ảnh hưởng đến công việc, thu nhập của mình sau này. Chính vì vậy, công nhân phải dựa vào số đông để đòi quyền lợi, cũng như đảm bảo an toàn cho bản thân mình” - chị Q nói.
Và cũng như nhiều vụ việc đình công khác, đối với vụ việc này, khi cuộc ngừng việc tập thể xảy ra, đại diện các cơ quan như LĐLĐ tỉnh, Công an tỉnh cùng UBND huyện, LĐLĐ huyện, Công an huyện Vũ Thư đã xuống làm việc với Cty để tìm cách giải quyết vụ việc.
Không đúng trình tự pháp luật
Vụ việc trên chỉ là một trong số rất nhiều vụ ngừng việc tập thể không tuân theo quy định của pháp luật. Tại Đồng Nai, trong năm 2016 xảy ra 32 cuộc ngừng việc tập thể và đình công với 34.289 NLĐ tham gia. Hầu hết các cuộc ngừng việc tập thể và đình công diễn ra từ 1-5 ngày, cá biệt, có vụ xảy ra kéo dài đến 20 ngày. Theo ông Đoàn Văn Đây - Phó Chủ tịch LĐLĐ tỉnh Đồng Nai - tất cả các cuộc ngừng việc tập thể và đình công đều không đúng trình tự pháp luật, mang tính chất tự phát, không do tổ chức CĐ tổ chức lãnh đạo.
Còn theo ông Ngô Đức Thắng - Chủ tịch CĐ các KCN tỉnh Bắc Giang - tại các KCN tỉnh, phần lớn các cuộc ngừng việc tập thể đều là tự phát, do có sự thay đổi cơ cấu trong doanh nghiệp, chế độ phúc lợi cho NLĐ hoặc chưa áp dụng lương tối thiểu theo quy định của Nhà nước… “Trước khi ngừng việc, thường NLĐ cũng đã làm khiếu nại, kiến nghị lên doanh nghiệp hoặc tổ chức CĐCS và không được giải quyết. Một số CĐCS có báo cáo lên CĐ cấp trên, nhưng cũng có không ít CĐCS không dám báo cáo và chỉ khi nào sự việc xảy ra thì mới báo” - ông Thắng cho biết.
Báo cáo khảo sát tình hình ngừng việc, đình công tại Việt Nam 2013-2016 do Ban Quan hệ lao động Tổng LĐLĐVN tiến hành cho thấy, ở các doanh nghiệp chưa có CĐCS, NLĐ không biết phản ánh với ai ngoài người sử dụng lao động. Tuy nhiên, bức xúc của NLĐ ít được quan tâm, hoặc giải quyết không kịp thời. Còn đối với doanh nghiệp có tổ chức CĐ lại có tình trạng tương đối phổ biến là, sau khi phản ánh nhưng người sử dụng lao động không quan tâm, không giải quyết. Chính vì vậy, rất dễ xảy ra tình trạng công nhân sẽ tự phát tổ chức ngừng việc tập thể để đòi quyền lợi của mình như một phương thức “nặng ký” nhất để tiếng nói của mình được lắng nghe, và thường họ không biết hoặc không tuân theo quy định trình tự, thủ tục của một cuộc đình công!.
