Theo thần phả ghi lại: Đình Mỹ hạ là nơi thờ vua Đinh Tiên Hoàng và thái hậu Dương Vân Nga. Đây là hai nhân vật lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong triều đình nhà Đinh (và cả triều đình nhà Lê sau đó) của lịch sử quê hương đất nước ở thế kỷ X. Vùng đất này là nơi gắn liền với thời thơ ấu - và là nơi tập trận cờ lau của Đinh Bộ Lĩnh. Từ đây, ông đã dấy binh lần lượt đánh thắng các sứ quân khác, thống nhất đất nước, lập nên quốc gia độc lập, thống nhất quốc gia.
Ông Trần Văn Tảo (thủ nhang) tại đình Mỹ Hạ cho biết, đình được dựng từ thời Tiền Lê, có quy mô khá đồ sộ cây cối rậm rạp, gọi là rừng lim. Đình có cấu trúc theo kiểu chuôi vồ. Tiền đường 5 gian, hậu cung 3 gian, cột kèo gỗ, lợp ngói nam, tường gạch xây xung quanh khá uy nghi, lộng lẫy.
Tuy nhiên, vào năm 1953, do thực dân Pháp ném bom đã làm 5 gian Tiền bái của ngôi đình bị phá huỷ hoàn toàn. Hiện nay đình chỉ còn 3 gian hậu cung (chuôi vồ) cửa mở quay hướng nam. Phía trước đền là khu vườn nhỏ, tiếp đến là đường trục của xã. Các hướng đông, tây và bắc giáp với nhà ở của các hộ dân.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá của chiến tranh, đình có thời gian chỉ còn lại dấu tích. Song với sự quan tâm của các cấp chính quyền, sự ủng hộ của nhân dân di tích đã trùng tu, tôn tạo nhiều hạng mục nhằm đảm bảo sinh hoạt của người dân. Với những giá trị lịch sử truyền thống, năm 1998, đình Mỹ Hạ được công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Tuy nhiên, hiện nhiều hạng mục của đình Mỹ Hạ như: mái ngói, cột, kèo, cửa, tường bao... đã xuống cấp nghiêm trọng.
"Nhân dân và các cấp chính quyền địa phương từ lâu đã có nguyện vọng được các cấp có thẩm quyền từ tỉnh đến Trung ương xem xét, nghiên cứu để tu sửa bảo vệ và phát huy tác dụng giáo dục của di tích cho các thế hệ hôm nay và mai sau ngày một tốt hơn, nhưng đến nay đình vẫn chưa được tu sửa" - ông Tảo chia sẻ.
Bà Vũ Thanh Lịch, Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao tỉnh Ninh Bình cho biết, hiện trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có 1.821 di tích được kiểm kê, thuộc nhiều loại hình khác nhau, trong đó có 314 di tích cấp tỉnh, 78 di tích cấp Quốc gia, 3 di tích cấp Quốc gia đặc biệt và 1 Di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới.
Đa phần các di tích đều có niên đại hàng trăm năm, được xây dựng bằng các vật liệu dễ bị tác động bởi thời tiết nên đã có sự xuống cấp và không đáp ứng về kiến trúc, thẩm mỹ làm giảm giá trị của di tích. Từ năm 2021 đến nay, tỉnh Ninh Bình đã chi hơn 132 tỉ đồng từ ngân sách để hỗ trợ tu bổ chống xuống cấp 99 di tích.
"Riêng đối với đình Mỹ Hạ, tỉnh Ninh Bình đã giao cho các đơn vị liên quan, rà soát, đánh giá tổng thể hiện trạng di tích và đề xuất nhu cầu đầu tư, tu bổ, tôn tạo" - bà Lịch cho hay.
