Đã từng phải đi cải tạo, lao động công ích
“Tấm lòng của Hồ Ê Nót với bà con tốt lắm. Nót của bây giờ có một mái ấm hạnh phúc, với người vợ tảo tần, 4 đứa con thì hai đứa đã yên bề gia thất, 1 đứa học đại học dưới xuôi, đứa út năm nay lớp 8 chăm ngoan, học giỏi. Nót giờ đây còn đi tìm việc cho mấy đứa “trẻ trâu” rảnh rỗi sinh nông nổi ở thôn nhưng ít ai biết rằng, từng một thời Nót lang bạt kì hồ, là cơn ác mộng, nỗi khiếp đảm của gia đình, bà con và chính quyền địa phương…”.
Từ lời giới thiệu và gợi mở đầy hấp dẫn ấy của trung tá Nguyễn Văn Chánh, Chính trị viên, Phó Ban CHQS huyện ĐaKrông (Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị), tôi liền tạm gác lại công việc, vượt quãng đường hơn 300 km lên với đại ngàn Trường Sơn tìm gặp anh Hồ Ê Nót.
Bộ mặt nông thôn mới vùng cao Quảng Trị nay đã khoác áo mới. Những ngôi nhà sàn quần tụ bên nhau, nép mình bình yên bên quốc lộ 9 huyền thoại. Gặp các chị, các mệ đang gùi ngô, sắn dọc đường, chúng tôi dừng xe hỏi thăm nhà Hồ Ê Nót thì ai cũng tủm tỉm cười nói: “Nót từng làm trưởng thôn, chi hội trưởng “phụ trách” chị em chúng tôi, giờ là “ông hội đồng” hả chú? “Cái bụng” Nót tốt lắm. Đấy, nhà nó ở ngay khúc cua kia kìa”.
Ngôi nhà sàn anh Nót nằm vững chãi bên mép sông Đakrông. Khi tôi đến, anh vừa họp về. Ấn tượng đầu tiên với tôi về “ông hội đồng” sinh năm 1974 là anh có dáng người nhỏ thó nhưng ánh mắt cương nghị, tác phong nhanh nhẹn.
"HĐND xã vừa họp bàn về dự án khai thác mỏ đá. Phấn khởi lắm! Dự án sẽ tạo kế sinh nhai, công ăn việc làm cho người dân. Mời các anh lên nhà uống nước" - Anh Nót xởi lởi.
Cái rét nàng Bân ùa về làm trời mưa lách nhách. Bên ấm trà nóng nơi hiên nhà sàn, cuộc đời thăng trầm với quá khứ bất hảo của anh Nót được tái hiện qua lời kể của cha anh - ông Hồ Chốp và vợ anh - chị Hồ Vân và của chính anh.
Vợ chồng ông Chốp sinh được 6 người con, Hồ Ê Nót là con cả. Thay vì là niềm tự hào của gia đình thì mới chỉ 16 tuổi, Nót đã là kẻ “chọc trời, khuấy nước”, trở thành ác mộng của cả thôn.
Mặc dù thời bấy giờ, ăn chưa đủ no, mặc chưa đủ ấm nhưng Nót vẫn được đến trường trong ánh mắt thèm muốn của đám trẻ bản. Nhưng do bản tính phá phách, đến lớp 6 thì Nót bỏ học “đi bụi”. Những tệ nạn xã hội dần len lỏi, thẩm thấu lên vùng cao đã biến Nót dần trở thành một kẻ lì lợm, nghiện rượu, thuốc lá, cờ bạc, trộm cắp, đâm thuê chém mướn...
Ông Chốp nhắc đến đây, anh Nót hướng mắt ra xa trầm ngâm: “Lúc đó phần “con” trong tôi lấn át hết phần “người”. Một tuần kiểu gì cũng phải lên công an “uống trà” vài lần, rồi đi cải tạo, lao động công ích nhưng vẫn chứng nào tật nấy”.
Bỗng một ngày cả thôn Cu Pua xôn xao thông tin “Hồ Ê Nót cưới vợ” mà cô dâu là Hồ Vân hiền dịu nhất thôn. Ai cũng mừng cho Nót nhưng cũng không ít lời gièm pha. “Tưởng đâu lấy vợ rồi thì nó sẽ tỉnh ngộ, nhưng vẫn “ngựa quen đường cũ” - ông Chốp nói.
Chăm chú nghe cha “kể tội” mình, anh Nót ngượng ngùng chia sẻ: “Mặc dù miềng như vậy nhưng vợ vẫn thương. Chính những lần tỉnh dậy sau cơn say, nhìn vợ bầm dập, con cái khiếp đảm, nheo nhóc đã thức tỉnh “phần người” trong miềng. Miềng quyết tâm thay đổi”.
Chi hội trưởng phụ nữ kiêm cán bộ “4 trong 1”
Bước vào gian chính nhà sàn, ngay cạnh cửa chính, đập vào mắt tôi là một tủ thuốc tây gắn chữ miễn phí, bên trong đầy đủ thuốc cảm, kháng sinh, đến bông, băng, gạc, thậm chí có cả… thuốc tránh thai và bao cao su.
Có lẽ nhận ra sự tò mò của tôi nên anh Nót nói ngay: “Tủ thuốc này có từ năm 1997, thời mình làm cán bộ y tế thôn bản, kiêm Chi hội trưởng phụ nữ thôn Cu Pua. Đến năm 2002, chắc có lẽ nhờ “quản lí” chị em tốt nên tôi được bà con tín nhiệm bầu làm Trưởng thôn, tổ trưởng vốn vay và đại biểu HĐND xã ĐaKrông nhiệm kỳ 2011-2016.
Năm 2020, thôn Cu Pua sáp nhập vào thôn Vùng Kho, tôi không làm mấy chức đó nữa nhưng vẫn tiếp tục là đại biểu HĐND xã nhiệm kì 2021-2026. Tuy nhiên, không biết là vì tiện lợi hay do tôi trước đây “mát tay” trong việc giảm “tốc độ” đẻ của chị em mà bà con vẫn để tủ thuốc ở nhà tôi. Để cạnh cửa thế này, bà con lấy dụng cụ tránh thai xong là đi ngay, đỡ xấu hổ. Trước đây cực lắm, nhà nào cũng “xòn xòn”, ít thì 3-4, nhiều thì 6-7, giờ thì khác rồi”.
“Cả thôn thiếu gì chị em mà anh phải cáng đáng luôn cái chức “quản lí chị em” ấy?”. Nghe vậy, anh Nót xua tay phân trần: “Cực chẳng đã anh ơi. Thời điểm đó, chị em cả thôn từ già đến trẻ “nửa chữ bẻ đôi” cũng không biết. Lúc đầu, vợ miềng học hết lớp 1 được bầu làm chi hội trưởng nhưng vì mải nương rẫy nên cái chữ trong đầu nó cứ “rơi rớt” dần thì sao tuyên truyền được. Lớp 6 như miềng lúc ấy là “đỉnh” nhất thôn rồi đấy. Thấy bà con sinh nhiều quá, khổ quá nên miềng “ôm” luôn chức đó, rồi tranh thủ nghiên cứu tài liệu để nói cho bà con hiểu về sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình.
Theo anh Nót, việc tiếp cận nam giới không khó, nhưng với chị em không đơn giản. Mỗi khi nói chuyện “vòng kinh”, “đặt vòng”, “bao cao su”, “thuốc tránh thai”… là chị em bỏ đi, thậm chí còn buông những lời khó nghe, như: “Đồ vô duyên”, “Ta thích thì ta đẻ”, “Thằng Nót rỗi hơi à”…
Không nản chí, bỏ ngoài tai mọi lời bà con đàm tiếu, anh Nót áp dụng chiến thuật “mưa dầm thấm lâu”. Anh hài hước nhớ lại: “Thật ra tôi cũng lấy gia đình mình và các gia đình ít con để phân tích cho bà con hiểu vì sao đông con thì đói nghèo cứ bám riết. Bà con thấy nhà nào 2-3 đứa thì đúng là cuộc sống có dư dả hơn, dần dần nghe theo. Thấy cuộc sống khá hơn, nhiều chị em lại đến tìm miềng hỏi cách làm sao mà vợ chồng vẫn “gần gũi” mà không “thêm người”.
Từ đó trở đi, hình ảnh “ông chi hội trưởng phụ nữ” thường xuyên “la cà” hết làng trên, xóm dưới nói chuyện sinh đẻ trở nên thân quen với bà con.
“Chắc anh được trên hỗ trợ kinh phí để duy trì tủ thuốc đến tận bây giờ?”. Chỉ lên bốn vách nhà sàn nơi treo dễ đến gần cả trăm bằng khen, giấy khen, anh Nót cười hiền: “Địa phương cũng khó khăn lắm, cứ được đồng nào khen thưởng là miềng mua thuốc bỏ vào tủ, nếu thiếu nữa miềng trích thêm lương. Suy cho cùng, bà con có ủng hộ thì miềng mới hoàn thành nhiệm vụ, mới được khen thưởng”.
Thôn không uống rượu, bia
Có một điều thú vị và khó hiểu ở Vùng Kho là đi đến đâu tôi cũng thấy dòng chữ tiếng Vân Kiều và tiếng Việt: “VIL TƠ BỬN NGUÃIQ BLOONG BIA - THÔN KHÔNG UỐNG RƯỢU, BIA” được viết trang trọng trên cửa mỗi ngôi nhà. Khó hiểu là bởi với người dân vùng cao thì bao đời nay rượu đã gắn liền với cuộc sống của họ. Phải chăng chỉ là khẩu hiệu?
Chưa vội giải thích, anh Nót liền dẫn chúng tôi ra vị trí khúc cua trên Quốc lộ 9, kéo hai ống quần quá đầu gối chỉ vào hai sẹo lồi như hai con lươn, đỏ ngầu, dài chừng 30 cm rồi nói: “Cách đây 10 năm, do say rượu khi đi đám cưới, miềng bị tai nạn gãy hai chân, phải nằm viện điều trị hơn 7 tháng trời nhưng miềng còn may mắn hơn nhiều người bị tàn phế suốt đời, trở thành gánh nặng cho gia đình. Và còn đau xót hơn có những gia đình vĩnh viễn mất đi người thân”.
Trăn trở với nỗi đau đó, anh lăn lộn "đi từng ngõ, gõ từng nhà, tuyên truyền từng người dân" về tác hại của rượu, bia; họp thôn, vận động đưa quy định không uống rượu, bia vào hương ước của thôn; đám ma, đám cưới hay liên hoan chỉ dùng nước ngọt, trà, cà phê, nước lọc... Anh phân công cho cán bộ thôn đảm nhiệm từng hộ dân; đến nhờ các già làng, người có uy tín giải thích cho bà con hiểu nhưng cái lí “uống rượu, bia, lái xe là việc riêng của từng người” thực sự khó lay chuyển.
Không nản chí, anh Nót như con ong rừng cần mẫn "bay" khắp bản trên, làng dưới nói bằng cái tâm, bằng cả bài học suýt mất mạng của mình. Anh Nót còn lên nhờ Công an, Bộ đội huyện cung cấp tài liệu, phim, ảnh về tác hại bia rượu, tai nạn giao thông. Dần dần nhiều người tin Hồ Ê Nót!
Ông Hồ Văn Khòn vừa tổ chức đám cưới cho con trai bằng những bàn tiệc không có rượu, bia, thuốc lá.
Cổ tích một tấm lòng
Thế nhưng điều làm bà con Vùng Kho phấn khởi, biết ơn anh Nót hơn cả chính là tấm lòng cao thượng, biết lo cho tương lai của con em dân bản. Trước đây, đất và nhà của anh ở trên sườn đồi, phía trong Quốc lộ 9, tiện sản xuất, canh tác. Năm 2002, khi được bà con tín nhiệm bầu làm Trưởng thôn, anh rất trăn trở khi thấy trẻ em đi học xa, hiểm nguy rình rập bởi xe trọng tải lớn và mưa lũ. Là đại biểu HĐND, phải hành động vì dân. Nghĩ vậy nên khi biết huyện có dự án xây điểm trường ở thôn nhưng thiếu địa điểm, anh bàn với gia đình tình nguyện hiến đất xây trường.
Không ít người tỏ ra băn khoăn trước ý định của anh bởi mảnh đất 120 m2 ở trung tâm thôn, gần quốc lộ, tiện sản xuất, đi lại... Nhưng anh quả quyết: “Không nơi nào thuận tiện hơn cho bọn trẻ bằng ở đây. Miềng không ở đây thì ở nơi khác nhưng trường học phải ở trung tâm bản”. Kể từ đó, đã hơn 20 năm có lẻ, nhờ vị trí điểm trường thuận lợi hơn so với các bản khác, hàng trăm trẻ em thôn Cu Pua trước đây và thôn Vùng Kho ngày nay không phải bỏ học giữa chừng. Không chỉ học sinh mà nhờ có điểm trường thuận lợi, các thầy giáo, cô giáo cũng có thêm nhiều động lực để bám bản, gieo chữ. Chưa dừng lại ở đó, một thời gian sau, bản thiếu đất xây nhà sinh hoạt cộng đồng, là đại biểu HĐND xã, Trưởng bản, anh Nót nhanh chóng nắm được chủ trương này. Nhìn đi nhìn lại, anh chỉ thấy đất nhà mình phía trước điểm trường tiểu học là hợp nhất, thế là anh lại hiến thêm 850 m2 đất. Tính ra gia đình anh Nót đã hiến 1.000 m2 đất (600 m2 đất vườn, 400 m2 đất thổ cư) trong niềm vui và sự khâm phục của mọi người. Chuyển xuống mé sông ở, không còn mảnh đất “vàng”, nương rẫy vất vả hơn nhưng cả nhà anh ai cũng thấy vui vì làm được việc nghĩa.
Gặp tôi, ông Hồ Văn Dừm, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã ĐaKrông không tiếc lời: “Cái công của Hồ Ê Nót đối với bà con Cu Pua, Vùng Kho nhiều như lá cây trên rừng vậy. Việc hiến đất, tuyên truyền sinh đẻ có kế hoạch, nói không với thuốc lá, bia rượu... đến nay vẫn được duy trì và nhân rộng. Có những cán bộ cơ sở biết việc, hết lòng vì dân như anh Nót, chúng tôi rất yên tâm và tin tưởng vào một tương lai tươi sáng với người dân Vùng Kho”.
