“Hội An hay quá...”
Lớp học năm đó được tổ chức ở trong một khu nghỉ dưỡng 5 sao ở đảo Hải Nam của Trung Quốc. Học viên là các nhà báo đến từ 11 quốc gia của Đông Nam Á, phần lớn là “đồng văn”. Mỗi nước chỉ từ 2-3 đại diện nên không khí rất ấm cúng và chỉ sau một thời gian ngắn, mọi người đều thân thiết, coi nhau như bè bạn. Chúng tôi ở cùng nhau hơn một tháng, lại thường xuyên được ban tổ chức khoá học cho rời đảo bằng máy bay để đi thực tế ở hầu khắp các thành phố của khu tự trị Quảng Tây nên có chút thời gian là lập nhóm cùng nhau la cà ăn vặt, uống bia vỉa hè rồi kể lể, tâm sự đủ thứ chuyện trên trời dưới đất.
Helina Tutut năm ấy chưa chồng, cùng một cô bé người Thái Lan và anh chàng cực kỳ vui tính người Singgapore hay bám lấy tôi để hỏi chuyện Việt Nam bởi trùng hợp là cả ba người đã từng một lần đặt chân đến Việt Nam và Hội An. “Việt Nam, đặc biệt là phố cổ Hội An hay quá Minh ạ, còn hay hơn cả Bali, nơi được mệnh danh là thiên đường du lịch”.
Cho đến bây giờ, Helina Tutut vẫn cứ nói như thế bằng một âm điệu háo hức. “Hội An hay quá...” của Helina Tutut, là Hội An của những năm nào đó xa lắc lơ, khi phố cổ vẫn còn phảng phất một màu không khí trễ nải, du lịch chưa có xôn xao, rầm rập bước chân của người Trung, người Hàn và vợ chồng người gánh nước thuê ở giếng cổ Bá Lễ vẫn còn là nhân vật trung tâm của các hãng thông tấn báo chí trên thế giới. Chính Helina Tutut và những người bạn cùng lớp khác của tôi đã biết, tìm đến Hội An, bắt đầu là những bộ ảnh và phóng sự về vợ chồng ông Nguyễn Đường và bà Nguyễn Thị Mỹ.
Còn nhớ năm đó, không hiểu sao Helina Tutut còn mang theo trong hành lý của mình rất nhiều ảnh, trong đó có cả bức ảnh cô ấy chụp chung với vợ chồng người gánh nước thuê ngay cạnh giếng cổ Bá Lễ để khoe tôi làm bằng chứng. Helina Tutut bảo đại ý “ở trên trường quốc tế, vợ chồng người gánh nước thuê ở Hội An nổi tiếng không thua kém gì, thậm chí còn hơn cả người thầy mo có tên là Kutet - một biểu tượng văn hoá từng sống ở ngôi làng có tên Ubud ở Bali”.
Kutet là một ông thầy mo đời thứ 9, người chuyên bói toán về tương lai và là tác giả của bức tranh hình người 4 chân, đầu toàn là dương xỉ và khuôn mặt cười như trẻ thơ nằm ở chỗ trái tim với hàm ý làm người phải biết đứng vững vàng trên mặt đất, không nhìn thế gian bằng trí tuệ mà luôn nhìn bằng trái tim… được bán cho du khách khắp thế giới.
Kutet cũng là nhân vật chính - người dẫn chuyện trong cuốn hồi ký - khảo cứu văn hóa Bali “Ăn, Cầu nguyện, Yêu” của Elizabeth Gilbert sau đó được chuyển thể thành phim điện ảnh rất nổi tiếng. Đây là cuốn sách đã đưa tác giả này trở thành một trong bốn nhà văn được Tạp chí Time bình chọn vào danh sách 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2008. Tuy nhiên không được may mắn như Helina Tutut với vợ chồng người gánh nước thuê ở Hội An, ngày tôi tìm đến làng Ubud ở Bali vào năm 2019, tôi chỉ mua được một bức tranh “người 4 chân không đầu” từ một cô gái tự xưng là cháu của ông Kutet và “ông Kutet đang đi vắng”. Trong khi thực tế, ông Kutet đã... qua đời từ nhiều năm trước đó!
Nhưng không thể “quay về”
“Tao đã đi du lịch rất nhiều nơi trên thế giới, nhưng chưa có nơi nào để lại dấu ấn đặc biệt và thôi thúc tao phải trở lại lần nữa, chính xác hơn là quay về như Hội An” - Anong, tên của cô bạn Thái Lan có nghĩa là “người phụ nữ tuyệt đẹp” - dù thú thật, thực tế có thể nhiều người không nghĩ vậy - đã thế miệng còn luôn phì phèo thuốc lá - nói.
“Đó là một vùng đất, nói sao nhỉ? (Anong không đủ tiếng Anh để diễn tả và cô ấy uốn éo cơ thể như muốn nói về sự cổ kính, sâu lắng và hoang hoải...). Hình như ai cũng có một Hội An của riêng mình. Và Hội An của Helina Tutut và Anong, cũng là Hội An của tôi của tầm 15 năm về trước, bí ẩn và quyến rũ đến mức năm nào tôi cũng nghỉ phép năm, “trốn Huế” về đó, đôi khi chỉ la lết ở những quán cà phê với những ông chủ hay nhân viên gặp một lần là nhớ mãi.
Đó là Hội An của một thời tóc xanh và mắt ngân. Nơi tôi đã buông lơi một phần đời của tuổi trẻ cùng với những “Tuấn sư” - một gã trai Hà Thành bỏ phố vào Hội An thuê nhà lập xưởng vẽ. Là những cô bé người Chăm có cái tên dài lê thê kiểu Trà Sa Ni Đạo Lương Tiêu Cẩm Hằng từ Ninh Thuận ra lập nghiệp bằng vũ điệu Apsara để rồi từ đó bén duyên chồng vợ với những gã trai có quốc tịch từ khắp nơi trên thế giới. Chúng tôi “lớn lên” cùng nhau, cùng với Hội An của chúng tôi. Và nhiều người trong số họ là những nhân vật giúp tôi viết nên những “trường thiên bút ký” sau này không hiểu sao không còn viết lại được nữa...
Nhiều năm tháng sau này, khi lớp học báo chí của chúng tôi ở quần đảo Hải Nam đã thành kỷ niệm, Helina Tutut, Anong và nhiều người khác bây giờ ai cũng gia đình con cái đề huề thi thoảng lại hẹn nhau một lần tụ họp ở Hội An. Những lúc như thế, lần nào tôi cũng vui trong âu lo bởi Hội An những ngày đấy là một Hội An khác, chắn chắn sẽ làm các bạn tôi thở dài thất vọng. Nhưng may mắn là lần nào cuộc hẹn của chúng tôi cũng bất thành vì nhiều lý do khác nhau, trong đó có việc tôi không tự tin lắm với một Hội An lộn nhộn khách mỗi ngày thu hơn 1 tỉ đồng tiền bán vé tham quan với vai trò chủ nhà. Suốt hơn 2 năm qua kể từ khi dịch COVID-19 bùng phát, thành phố liên tục bị phong toả và “bế quan”.
Những hôm nọ, thi thoảng, bất chợt tôi gặp lại một “Hội An hay quá...” của Helina Tutut và của riêng tôi thời tóc xanh và mắt ngân vàng ươm trong nắng thu đẹp đẽ và quyến rũ. Tôi đã chụp nhiều nhất có thể những khoảnh khắc ấy để gửi cho Helina Tutut, Anong và những người bạn “cùng lớp” để khoe với họ về một vẻ đẹp - đau đến buốt lòng thay cho lời mời lần nữa đến với Việt Nam và Hội An không biết bao giờ mới trở thành hiện thực dù “bầu trời Việt Nam”, cửa đã mở để chào đón du khách từ muôn phương. Trái với sự háo hức, Helina Tutut lại trả lời tin nhắn ảnh của tôi bằng một biểu tượng nước mắt rồi im lặng...
Mãi đến gần đây tôi mới biết tin, rằng Anong - tên của cô bạn Thái Lan có nghĩa là “người phụ nữ tuyệt đẹp” - đã không còn trên cõi đời này đã hơn 1 năm rồi vì COVID-19. Sau những lần hẹn bất thành, giờ thì Anong, cô gái ấy không còn có cơ hội để “quay về” nữa rồi...
