Phần lớn các công trình nước sạch không hoạt động
Ông Hồ Văn Truyền (ở thôn Tre, xã Trà Tây, huyện Trà Bồng) cho biết: “Vì sống ở địa hình đồi núi nên không thể khoan giếng, mỗi khi nắng nóng là nước suối cạn nên ai cũng khổ. Tôi phải dùng xô nhựa, lấy nước suối mang về lắng, lấy nước trong để nấu ăn, uống, phần nước đục dùng để tắm rửa”.
Điều đáng nói là, nhà ông Truyền ở ngay cạnh bể chứa nước của công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, nhưng bể khô nước, ống nhựa vỡ toác, các van gỉ sắt. Không chỉ thôn Tre, trên địa bàn huyện Trà Bồng hiện có 57/170 công trình cấp nước sinh hoạt tập trung đã dừng hoạt động, số còn lại hầu hết rơi vào tình trạng “kém bền vững”.
Tại các thôn Mang Đen, Y Vang, xã Ba Vì, huyện Ba Tơ người dân cũng chật vật vì “khát nước”, dù công trình cấp nước sinh hoạt thôn Mang Đen đã thi công hoàn thành. Ông Phạm Văn Hay, thôn Y Vang cho biết, gần 3 năm nay, công trình vẫn chưa cấp nước cho người dân mà đường ống vỡ toác, bể chứa thì bị cỏ dại và đất đá phủ lấp.
Không chỉ xã Ba Vì mà trên địa bàn huyện Ba Tơ hiện có 62/75 công trình cấp nước sinh hoạt tập trung dừng hoạt động và hoạt động kém bền vững. Tình trạng công trình cấp nước sinh hoạt tập trung dừng hoạt động, hoặc hoạt động kém bền vững xảy ra phổ biến ở hầu hết các địa phương trong tỉnh. Trong số 513 công trình trên địa bàn tỉnh thì chỉ có 36 công trình hoạt động ổn định và tương đối bền vững, số còn lại (477 công trình) rơi vào cảnh phơi nắng phơi mưa, các thiết bị tại hệ thống trạm bơm bị rỉ sét, đường ống hư hỏng, bể chứa nước và nhà quản lý nứt nẻ cỏ dại mọc um tùm. Điều này vừa gây lãng phí lớn cho ngân sách nhà nước, vừa ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng nghìn hộ dân vì thiếu nước để sinh hoạt, đặc biệt là vào các tháng mùa khô.
Cần xây dựng thêm cơ chế phù hợp
Theo tìm hiểu của phóng viên, việc xây dựng các công trình nước sinh hoạt không phù hợp với nhu cầu của người dân nên tỷ lệ đấu nối sử dụng thấp, dẫn đến công trình “đắp chiếu” vì thu không đủ chi. Như công trình cấp nước sinh hoạt Đức Hòa - Đức Thạnh (Mộ Đức), được đầu tư năm 2019 với kinh phí 10 tỉ đồng, hoàn thành đưa vào sử dụng năm 2021. Công suất thiết kế 800m3/ngày đêm (tương đương 500 hộ sử dụng), nhưng thực tế chỉ sử dụng 44m3/ngày đêm (28 hộ).
Nhiều công trình dừng hoạt động, bị bỏ hoang xuất phát từ việc người dân không đấu nối sử dụng, vì cho rằng nước không đảm bảo chất lượng. Như công trình cấp nước cho 4 khu dân cư xã Tịnh Long (TP Quảng Ngãi) được đầu tư hoàn thành, đưa vào sử dụng từ cuối tháng 11.2013, công suất thiết kế 350m3/ngày đêm (cấp nước cho 1.000 hộ). Tuy nhiên thực tế chỉ có 45 - 50 hộ đấu nối. Từ năm 2021 đến nay thì không có hộ nào sử dụng.
Ông Trần Văn Sương - Phó Chủ tịch UBND huyện Trà Bồng cho biết, để phát huy hiệu quả các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, cần phải thiết lập cơ chế đầu tư, khai thác, quản lý và vận hành chuyên nghiệp. Trước hết, việc đầu tư công trình tập trung phải đảm bảo quy mô hộ thụ hưởng, quan trắc khảo sát và đánh giá chất lượng nguồn nước nhằm đầu tư thiết bị xử lý phù hợp. Lâu nay, nhiều công trình cấp nước sinh hoạt tập trung chỉ dừng lại ở việc khoan, bơm nước lên bồn và lắng lọc kiểu thủ công, chứ chưa chú trọng đầu tư hệ thống xử lý bài bản.
Bên cạnh đó, cần kiểm kê và đánh giá lại toàn bộ hiện trạng, tính hiệu quả của các công trình, nhằm điều chỉnh phù hợp theo hướng đầu tư quy mô, quản lý đồng bộ, vận hành hiệu quả. Riêng nguồn nước sử dụng phải được tính toán ưu tiên từ hệ thống công trình thủy lợi để đảm bảo tính ổn định. Ngoài ra, ngành chuyên môn và chính quyền các địa phương cần sớm xây dựng phương án giá nước sinh hoạt đúng quy định, hướng đến nguyên tắc “giá nước phải trả phù hợp với chất lượng dịch vụ của đơn vị cấp nước”. Qua đó đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của cả đơn vị quản lý cũng như người sử dụng nước.
Ông Ngô Văn Thanh - Phó Chủ tịch UBND huyện Mộ Đức kiến nghị, tỉnh Quảng Ngãi cần xây dựng cơ chế hỗ trợ cũng như quy định mức phí sử dụng nước phù hợp với từng khu vực, đối tượng. Qua đó, vừa tạo nguồn kinh phí phục vụ công tác vận hành và xử lý, vừa nâng cao trách nhiệm của người dân trong việc sử dụng nước tiết kiệm, hạn chế thất thoát.
