Tồn tại trên giấy
Tỉnh Quảng Nam hiện có 552 HTX và 1 Liên hiệp HTX, trong đó số HTX hoạt động kém hiệu quả chiếm khoảng 43%. Cuối năm 2022, Quảng Nam khảo sát tại 13 huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn thì có đến 119 HTX ngừng hoạt động, chờ giải thể.
Theo báo cáo của Liên minh HTX tỉnh Quảng Nam, khoảng 1/3 trong số này chỉ mới thành lập từ năm 2020 - 2021. Thành lập nhưng không thể hoạt động, chịu ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 và hàng loạt nguyên nhân nội tại khiến những HTX này chỉ còn tồn tại trên giấy, do chưa thể làm thủ tục giải thể.
Ngoài ra, hiện nay vẫn có một số địa phương thành lập HTX nhằm hoàn thành tiêu chí số 13 về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn để đạt chuẩn xã nông thôn mới, chủ yếu ở khu vực miền núi. Sau khi được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới thì các HTX hoạt động cầm chừng, không có đầu ra, không đảm bảo hiệu quả thực chất.
Cá biệt, có nhiều HTX thành lập xong, gắn biển được thời gian ngắn rồi hoàn toàn mất liên lạc, như HTX Dịch vụ nông nghiệp Điện Nam 1, Điện Nam 3, Điện Nam 4, HTX Dịch vụ nông nghiệp 2 Điện Nam Trung (thị xã Điện Bàn)… khiến địa phương gặp khó khăn trong công tác quản lý cũng như hướng dẫn các thủ tục tiến hành giải thể HTX.
Ông Nguyễn Thành Đức - Phó Trưởng phòng NNPTNT huyện Phú Ninh - cho hay, trên địa bàn có 38 HTX nông nghiệp thì có 4 HTX đang ngừng hoạt động, thuộc dạng giải thể; số còn lại, có đến một nửa hoạt động yếu kém, cầm chừng. Các dự án, phương án phát triển sản xuất của nhiều HTX thiếu tính chủ động, không có vốn và chậm đầu tư hạ tầng phục vụ sản xuất. Số lượng HTX liên doanh, liên kết trong sản xuất - chế biến - tiêu thụ nông sản giữa HTX và hộ nông dân cùng các doanh nghiệp còn rất ít, thiếu tính bền vững” - ông Đức đánh giá.
Không dễ giải thể
Dù hoạt động không hiệu quả, thậm chí một số HTX chỉ tồn tại trên danh nghĩa nhưng để giải thể HTX không hề đơn giản.
"Ở Điện Bàn có khoảng 7 HTX đã xóa sổ từ lâu trên thực tế nhưng câu chuyện giải thể vấp phải rất nhiều rào cản" - ông Nguyễn Đức Chơi - Trưởng phòng Kinh tế Điện Bàn - cho hay.
Theo quy định của Luật HTX năm 2012, HTX muốn giải thể phải thành lập được hội đồng giải thể gồm đại diện hội đồng quản trị, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên, ban điều hành và thành viên HTX.
Trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày ra quyết định giải thể, hội đồng giải thể phải có trách nhiệm thực hiện các công việc như thông báo về việc giải thể tới cơ quan quản lý nhà nước đã cấp giấy chứng nhận đăng ký cho HTX; đăng báo địa phương nơi HTX hoạt động trong 3 số báo liên tiếp về việc giải thể; thông báo tới các tổ chức, cá nhân có quan hệ kinh tế với HTX về việc giải thể và thời hạn thanh toán nợ, thanh lý các hợp đồng, xử lý tài sản và vốn chung của HTX...
Ngoài ra, khi HTX làm thủ tục giải thể, cơ quan thuế kiểm tra, yêu cầu hoàn thành nhiều nghĩa vụ thuế.
Theo thống kê của Liên minh HTX Quảng Nam, có đến 14 HTX mất hoặc thất lạc con dấu, giấy chứng nhận sử dụng con dấu, giấy đăng ký HTX, thất lạc sổ kế toán; vướng mắc tài chính, tài sản giữa HTX và thành viên. Số khác gặp vướng về xử lý tài sản không chia, tài sản hình thành từ nhiều nguồn khi HTX giải thể, phá sản; bàn giao tài sản không chia sau khi giải thể.
Lãnh đạo Liên minh HTX Quảng Nam cho hay, chỉ có khoảng 30% trong số 119 HTX yếu kém chờ giải thể có khả năng củng cố. Đây là số HTX mới thành lập, bị đình đốn do đại dịch COVID-19 gây ảnh hưởng kéo dài và có khả năng phục hồi.
Thực hiện Nghị quyết số 106 ngày 18.7.2023 của Chính phủ về phát triển HTX nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, tỉnh Quảng Nam phấn đấu đến năm 2025 có khoảng 50% HTX nông nghiệp hoạt động đạt loại tốt, khá; xây dựng ít nhất 5 mô hình HTX điển hình hoạt động hiệu quả với doanh thu bình quân mỗi năm của một đơn vị đạt từ 5 tỉ đồng trở lên. Giá trị sản phẩm trên một đơn vị diện tích sản xuất nông nghiệp tăng ít nhất 10%/năm; doanh thu tăng ít nhất 5%/năm; khoảng 30% HTX có liên kết với doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; hơn 30% chủ thể là HTX có sản phẩm đăng ký chương trình OCOP.
