“Bằng chứng” không có gì mới
Trong bài trình bày phát sóng trên truyền hình hôm 30.4, ông Netanyahu cho biết, Israel đã thu thập hàng nghìn trang mà ông mô tả là “bằng chứng” về chương trình vũ khí hạt nhân “bí mật” của Iran. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nói rằng, thông tin đó cho thấy, các nhà lãnh đạo Iran đã nói dối người dân về chương trình gọi là “Dự án Amad”. Ông Pompeo nói, đã biết về sự tồn tại của “Dự án Amad” trong một thời gian, và tài liệu mới được Israel phát hiện sẽ giúp hiểu rõ hơn về quy mô của chương trình. Nhưng nhà ngoại giao này từ chối bình luận rằng liệu các tài liệu đó có vi phạm thỏa thuận hạt nhân hay không.
Phần lớn “bằng chứng” ông Netanyahu công bố được ghi lại trước khi các nước ký vào thỏa thuận năm 2015, nhưng nhà lãnh đạo Israel nói rằng, sau đó, Iran vẫn còn giữ tài liệu quan trọng về công nghệ hạt nhân và tiếp tục củng cố “kiến thức về vũ khí hạt nhân” và dự án Amad vẫn tiếp tục tại Bộ quốc phòng Iran. Nhưng ông Netanyahu cũng không đưa ra bằng chứng tố cáo Iran vi phạm thỏa thuận từ khi có hiệu lực năm 2016.
Reuters dẫn lời các chuyên gia tình báo và ngoại giao nói rằng, “bằng chứng” của ông Netanyahu không có gì mới và dường như không cho thấy việc vi phạm của Iran, nhưng nó có thể gây áp lực cho Mỹ từ bỏ thỏa thuận hạt nhân.
Trong cuộc gặp với Thủ tướng Netanyahu hồi tháng 3, Tổng thống Donald Trump nhất trí rằng, Israel sẽ công bố thông tin “mật” về Iran trước 12.5 - ngày ông sẽ ra quyết định có rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran hay không. Những lời lẽ tham vấn qua lại giữa ông Donald Trump và Netanyahu cho thấy nỗ lực của cả Mỹ và Israel chôn vùi thỏa thuận quốc tế mà ông Donald Trump gọi là “tồi tệ” còn ông Netanyahu gọi là “khủng khiếp”. Phát biểu trên CNN, ông Netanyahu tuyên bố, “không ai” tìm kiếm xung đột với Iran - một viễn cảnh được nhiều người nhìn nhận có thể là kết quả của thỏa thuận sụp đổ. “Không ai tìm kiếm chiến tranh. Iran là người đang thay đổi các quy tắc trong khu vực” - ông Netanyahu trả lời khi được hỏi liệu Israel có chuẩn bị chiến tranh với Iran hay không.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đe dọa rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran nếu tới ngày 12.5 nó không được đàm phán lại. Sau khi ông Netanyahu công bố “bằng chứng”, ông Donald Trump nói tình hình “không thể chấp nhận”, lặp lại lời chỉ trích thỏa thuận và tỏ ra hậu thuẫn các lời bình luận của nhà lãnh đạo Israel - theo Reuters.
Nỗ lực bảo vệ thỏa thuận
Tehran đã bác bỏ “bằng chứng” của Thủ tướng Israel, gọi đó là hoạt động “tuyên truyền”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Bahram Ghasemi cáo buộc Thủ tướng Netanyahu là “kẻ dối trá”. “Ông Netanyahu đang cố gắng tác động tới quyết định sắp tới của Tổng thống Donald Trump về thỏa thuận hạt nhân quốc tế 2015” - tuyên bố của Iran cho biết.
Các nhà lãnh đạo Châu Âu và những người ủng hộ thỏa thuận hạt nhân Iran lên tiếng cho biết, sẽ nghiên cứu tài liệu mà Israel đưa ra, nhưng khẳng định rằng, Thủ tướng Netanyahu không đưa ra bất kỳ bằng chứng nào cho thấy Iran đã vi phạm các nghĩa vụ. Các nhà ngoại giao Châu Âu đã có nhiều cuộc gặp các đối tác Mỹ để cố gắng đàm phán những điều khoản bổ sung nhằm giải quyết mối lo ngại của ông Donald Trump. Bài trình bày của ông Netanyahu được nhiều nhà ngoại giao Châu Âu xem là bằng chứng cho thấy, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang chuẩn bị đơn phương áp dụng các biện pháp trừng phạt với Iran đã từng được Mỹ dỡ bỏ khi Tehran đồng ý hạn chế các hoạt động hạt nhân.
Trong 1 bài viết trên Twitter, cựu giám đốc Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế IAEA Mohamed ElBaradei cho rằng, thay vì “lúng túng trong các thỏa thuận và bất thường trong ngoại giao”, chính quyền Mỹ nên sử dụng thỏa thuận hạt nhân để xây dựng 1 cấu trúc an ninh khu vực cân bằng và ổn định.
Bộ Ngoại giao Pháp lên tiếng, tiết lộ của Israel càng cho thấy tầm quan trọng của thỏa thuận hạt nhân Iran hay còn được gọi là Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA). Ngoại trưởng Anh Boris Johnson đồng quan điểm, viết trên Twitter rằng, tiết lộ của ông Netanyahu “chỉ cho thấy vì sao chúng ta cần JCPOA”.
