Dự kiến ngày hôm nay (22.1), Hội đồng xét xử sẽ chính thức tuyên án đối với 22 bị can của vụ án. Hai tuần trôi qua, cùng sự quan tâm đặc biệt của dư luận, phiên tòa đã cho thấy tính nghiêm minh, thượng tôn pháp luật, đảm bảo khách quan, công bằng, đổi mới theo chủ trương cải cách tư pháp. Với diễn biến phiên tòa, người dân đang chờ một bản án công minh, vừa có tính răn đe đối với loại tội phạm tham nhũng, làm trái các quy định của Nhà nước, vừa thể hiện tinh thần nhân văn, dân chủ, đúng người, đúng tội.
Đổi mới, nhân văn, dân chủ
Điều dễ nhận thấy nhất là phiên tòa có nhiều điểm mới từ hình thức, thủ tục, nội dung tố tụng được áp dụng do Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Bộ luật Hình sự 2015 vừa có hiệu lực (ngày 1.1.2018).
Cụ thể, khi trả lời thẩm vấn, các bị cáo đứng trước bục gỗ khai báo, chứ không phải vành móng ngựa. Trong những lúc đối chất, hai hoặc ba bị cáo cùng đứng trước bục, có thể nhìn thẳng vào nhau. Tại phòng xử còn có nhiều bục, ứng với mỗi vị trí khác nhau. Bục cao nhất là chỗ ngồi HĐXX gồm chủ tọa phiên tòa, thẩm phán và hội thẩm. Thư ký toà ngồi ở bục thấp hơn, phía trước. Luật sư ngồi ngang hàng viện kiểm sát. Hai bên khu vực các bị cáo ngồi là những hàng ghế dành cho người liên quan, nguyên đơn dân sự… Mô hình phòng xét xử này khiến cho chính bị cáo không cảm thấy quá áp lực khi đứng trước vành móng ngựa quen thuộc, còn các luật sư bào chữa khi bước vào phần xét hỏi, tranh luận cũng cảm nhận được sự công bằng giữa bên buộc tội và bên bào chữa.
Trao đổi với Lao Động, luật sư Lê Văn Thiệp (người tham gia phiên tòa và bào chữa cho bị cáo Trịnh Xuân Thanh) khẳng định, việc áp dụng những điểm mới như trên đã mang lại hiệu quả rõ rệt và tín hiệu vui. Luật sư Thiệp nói, với tinh thần cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước thì ít nhất trong quá trình tham gia tố tụng, luật sư ngồi đối diện với viện kiểm sát (VKS) thể hiện thái độ của Nhà nước đối với hành vi bị quy kết gây nguy hiểm cho xã hội, xâm hại đến quan hệ xã hội mà được Luật Hình sự bảo vệ. Theo luật sư Thiệp, khi đặt luật sư ngang hàng với VKS thể hiện xây dựng và hướng tới một nhà nước pháp quyền mà ở đó là thượng tôn pháp luật mà phải thực hiện.
Điểm mới nữa là điều tra viên đã đối chất ngay tại tòa. Vào phiên làm việc ngày 10.1, cho rằng nhận định ông Trịnh Xuân Thanh “không thành khẩn khai báo” của cơ quan điều tra ảnh hưởng đến quyền lợi của thân chủ, luật sư của bị cáo này yêu cầu HĐXX triệu tập điều tra viên đến tòa. Sau đó, trong phiên làm việc buổi chiều, điều tra viên được triệu tập tới để tham gia tranh luận. Các luật sư cho rằng Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, vừa có hiệu lực sẽ là cơ hội tốt để thực hiện những cải cách tư pháp, đặc biệt là nguyên tắc suy đoán vô tội và đảm bảo việc tranh tụng được triệt để.
Chính các bị cáo khi nói lời sau cùng (ngày 17.1) trước khi tòa bước vào nghị án đều thừa nhận đây là một phiên tòa khách quan, dân chủ, đổi mới. Gia đình ông Đinh La Thăng đã gửi lời cảm ơn HĐXX đã điều hành phiên tòa theo tinh thần đổi mới, dân chủ, khách quan theo Hiến pháp, tinh thần cải cách tư pháp.
Cảm ơn các luật sư với tinh thần cao, hiểu biết sâu sắc đã có ý kiến sắc sảo. Đối mặt với án phạt nghiêm khắc, bị cáo Đinh La Thăng cúi đầu xin lỗi Đảng, xin lỗi Nhà nước, xin lỗi nhân dân cả nước, xin lỗi các thế hệ lao động ngành dầu khí, xin lỗi người lao động ngành giao thông vận tải, người dân TP.Hồ Chí Minh.
Nước mắt và đề nghị mức án nghiêm minh từ VKS
Đó là bị cáo Trịnh Xuân Thanh nói vợ cùng hai con đang sống ở Đức. Thương vợ chăm con trong hoàn cảnh vất vả, ông Thanh mong HĐXX sau khi kết thúc vụ án cho “sang bên đó để có điều kiện chăm sóc con”. Hay bị cáo Đinh La Thăng đề nghị được thay đổi biện pháp ngăn chặn bằng việc cho tại ngoại và “muốn được ăn cái Tết cuối cùng với gia đình, bạn bè, người thân, sau đó sẽ chấp hành án phạt tù”.
Trước đó, VKS đã đề nghị xử phạt bị cáo Đinh La Thăng mức án 14-15 năm tù với tội Cố ý làm trái các quy định của Nhà nước gây hậu quả nghiêm trọng. Bị cáo Trịnh Xuân Thanh bị đề nghị 13-14 năm tù về tội Cố ý làm trái quy định của Nhà nước gây hậu quả nghiêm trọng và chung thân về hành vi tham ô. Tổng hợp hình phạt là chung thân.
Đại diện VKS cho rằng, bị cáo Đinh La Thăng đã lợi dụng vị trí là người cao nhất của Tập đoàn để đề ra chủ trương, chỉ định PVC làm tổng thầu, dù biết PVC không đủ năng lực và kinh nghiệm. Bị cáo Đinh La Thăng đã chỉ đạo PVC ký hợp đồng 33 trái quy định và căn cứ hợp đồng này tạm ứng cho PVC để Thanh và các bị cáo khác sử dụng không đúng mục đích, gây thiệt hại cho PVN gần 120 tỉ đồng.
Chưa thành khẩn, thiếu nhận thức về pháp luật
Cho đến thời điểm này, dù các bị cáo chính đã tỏ ra ân hận, rơi nước mắt, xin lỗi nhân dân, xin lỗi lãnh đạo Đảng, Nhà nước về những sai phạm của mình, nhưng đánh giá chung là mức độ thành khẩn, mức độ nghiêm túc nhận ra hành vi trái pháp luật chưa cao, còn quanh co, chối tội.
Đối với bị cáo Thanh, thái độ “không thành khẩn khai báo” đã thể hiện trong cáo trạng và điều tra viên phải tới tòa để đối chất. Trong lời nói cuối cùng (hôm 17.1), Trịnh Xuân Thanh cũng đưa ra đề nghị “sang Đức để có điều kiện chăm sóc con” là thiếu nghiêm túc, hạn hẹp về hiểu biết pháp luật.
Cũng theo đại diện VKS, dù toàn bộ các cấp dưới đã thừa nhận làm sai, chịu trách nhiệm, nhưng các lãnh đạo của PVN, trong đó có bị cáo Đinh La Thăng, không nhận tội cố ý làm trái, chỉ nhận thiếu kiểm tra, giám sát. “Rất buồn trong vụ án này, chúng tôi là cơ quan truy tố nhận thấy trong phần tự bào chữa, trong khi các cấp dưới thừa nhận vi phạm, thành khẩn khai báo để hưởng khoan hồng, thì cấp trên, trong đó có bị cáo Đinh La Thăng, lại chối tội cố ý làm trái các quy định của Nhà nước gây hậu quả nghiêm trọng”, vị đại diện VKS phát biểu tại tòa.
Trong phiên tòa hôm 16.1, bị cáo Đinh La Thăng có nói rằng, “mỗi lần VKS luận tội là bị cáo lại thêm một tội mới, thêm tình tiết mới tăng nặng”. Thực tế cho thấy, việc chưa nhận thức đúng sai phạm, cụ thể là việc chọn PVC là tổng thầu Nhiệt điện Thái Bình 2 dù cả bị cáo Đinh La Thăng và bị cáo Trịnh Xuân Thanh cũng thừa nhận trước tòa tại thời điểm đó PVC không có đủ năng lực làm. Hay việc chỉ đạo ký hợp đồng EPC số 33 để tạm ứng tiền cho PVC trái quy định để Thanh và đồng phạm sử dụng sai mục đích, gây thiệt hại cho Nhà nước.
Phiên tòa xét xử ông Đinh La Thăng cùng 21 đồng phạm đang diễn ra được cho là “phiên tòa lịch sử” bởi bị cáo là một quan chức cấp cao từng giữ cương vị Ủy viên Bộ chính trị, Bí thư Thành ủy TPHCM, Bộ trưởng Bộ GTVT. Với những nhận định và đề nghị mức án nghiêm minh của VKS cũng như cách điều hành phiên tòa cho đến thời điểm này khẳng định tinh thần chống tham nhũng “không có vùng cấm”, để xử đúng theo pháp luật.
Người dân đang chờ những bản án nghiêm minh, công bằng, đúng người đúng tội của HĐXX được tuyên trong ngày hôm nay.
