“Chẳng vui chút nào”
Tất cả những gì ông Yoshihito Oonami ở Nhật Bản mong muốn là nghỉ hưu, cho cơ thể già nua của mình được nghỉ ngơi. Tuy nhiên, mỗi sáng, lúc 1h30, người đàn ông 73 tuổi thức đậy, lái xe 1 tiếng đồng hồ tới chợ bán đồ tươi sống ở Vịnh Tokyo. “Chừng nào cơ thể còn cho phép, tôi cần phải tiếp tục làm việc" - ông Oonami nói. Làm việc ở độ tuổi ngoài 70 "chẳng vui chút nào, nhưng tôi phải làm để tồn tại", ông chia sẻ thêm.
Trên khắp Đông Á, khi dân số suy giảm, ngày càng có nhiều người lao động ở độ tuổi như ông Oonami tiếp tục làm việc. Các doanh nghiệp rất cần họ và những người lao động lớn tuổi cũng rất cần công việc, theo New York Times.
Các nhà nhân khẩu học từ lâu đã cảnh báo "quả bom hẹn giờ" về nhân khẩu học đang rình rập các quốc gia giàu có. Tuy nhiên, khu vực Đông Á đã bắt đầu cảm nhận rõ rệt về các tác động. Nhật Bản không phải là quốc gia duy nhất ở Đông Á, nơi người cao tuổi cảm thấy không còn lựa chọn nào khác ngoài tiếp tục làm việc. Ở Hàn Quốc, với tỉ lệ nghèo ở người cao tuổi lên tới gần 40%, tỉ lệ tương tự ở những người từ 65 tuổi trở lên vẫn đang làm việc. Tại Hong Kong (Trung Quốc), cứ 8 người cao tuổi thì có 1 người vẫn còn làm việc. Tỉ lệ này ở Nhật Bản là hơn 1/4, cao hơn so với 18% ở Mỹ.
Già khi chưa giàu
Cuối năm 2023, The Economist có bài viết nhận định, các nước nghèo ở châu Á đang đối mặt với cuộc khủng hoảng già hóa. Tờ báo này chỉ ra, từ năm 2002 đến 2021, tỉ lệ dân số Thái Lan từ 65 tuổi trở lên đã tăng từ mức 7% lên 14% - ngưỡng được sử dụng rộng rãi để xác định một xã hội bắt đầu chuyển từ "đang già đi" sang "đã già". Quá trình chuyển đổi tương tự ở Nhật Bản mất tới 24 năm, ở Mỹ là 72 năm trong khi ở Pháp là 115 năm.
Và khác với những quốc gia trên, Thái Lan già đi trước khi giàu lên. GDP bình quân đầu người của Thái Lan năm 2021 là 7.000 USD. Khi dân số Nhật Bản đạt ngưỡng tương tự của Thái Lan vào năm 1994, thu nhập tính theo đồng USD của người dân nước này đã cao hơn gần gấp 5 lần.
Những điều Thái Lan đang đối mặt nêu bật xu hướng có tác động to lớn về kinh tế và xã hội. Ngay cả những quốc gia có quá trình già hóa dân số lâu hơn, như Indonesia (26 năm) và Philippines (37 năm), cũng sẽ có mức thu nhập bình quân thấp hơn nhiều.
Đông Nam Á được dự báo trở thành khu vực già hóa vào năm 2042. Nam Á sẽ chưa bước vào nhóm này trong vòng một thập kỷ sau đó nhưng lại có sự chênh lệch rõ rệt giữa các khu vực. Sri Lanka, nơi thu nhập trung bình thấp hơn khoảng 1/3 so với Thái Lan, được dự đoán sẽ trở thành xã hội già hóa vào năm 2028. Tại một số vùng của Ấn Độ - quốc gia đông dân nhất thế giới - dân số được xác định đã già hóa. Ví dụ, bang miền Nam Kerala có 17% dân số từ 60 tuổi trở lên.
Dự báo, trong mức tăng dân số cao tuổi dự kiến ở các nước nghèo vào năm 2050, châu Á chiếm tới 70%. Ông
Donghyun Park - cố vấn kinh tế tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) - cảnh báo, các quốc gia có dân số già đi trước khi giàu là mối đe dọa với sự vươn lên của châu Á. Lực cản lớn nhất là trên thị trường lao động. Khi các quốc gia già đi, lực lượng lao động bị thu hẹp. Ở Thái Lan, dân số trong độ tuổi lao động dự kiến giảm 1/5 vào năm 2055.
Đón đầu nền kinh tế bạc
Truyền thông Hàn Quốc cho hay, khoảng 24,5% người Hàn Quốc từ 70 tuổi trở lên vẫn đang làm việc tính đến tháng 1.2024. Trong số những lao động này, một nửa ở độ tuổi từ 75 tuổi trở lên, 42,1% được cơ quan chức năng coi là “lao động giản đơn”, tức làm những công việc không chuyên môn, chỉ cần đào tạo vài giờ. Khoảng 30% trong số này đang làm việc trong ngành nông, ngư nghiệp và lâm nghiệp, 22,8% làm việc trong ngành xã hội và dịch vụ.
Hàn Quốc được dự đoán sẽ trở thành quốc gia có độ tuổi già nhất thế giới vào năm 2044 và năm 2023, số người ở độ tuổi 70 lần đầu vượt quá số người ở độ tuổi 20. Giới chức Hàn Quốc đang nỗ lực giải quyết vấn đề dân số già của nước này, trong đó nỗ lực khuyến khích việc làm cho thanh niên cũng như người già và tăng tỉ lệ sinh. Để thuyết phục các cặp vợ chồng trẻ, chính phủ Hàn Quốc thậm chí còn cân nhắc việc miễn nghĩa vụ quân sự cho những người đàn ông có từ 3 con trở lên.
Dân số già đi đã có những tác động trên phạm vi rộng, bao gồm cả việc tăng chi phí chăm sóc sức khỏe và phúc lợi. Độ tuổi nghỉ hưu của Hàn Quốc là 60, tăng vào năm 2017 từ mức 58 tuổi. Hiện nay, các công đoàn trong nước đang kêu gọi doanh nghiệp tiếp tục tăng tuổi nghỉ hưu để người lao động có thể kiếm thu nhập thêm vài năm nữa.
Việc giới chức Hàn Quốc hoan nghênh lao động lớn tuổi và xem đây như một giải pháp cho tình trạng thiếu lao động do sự thay đổi nhân khẩu học gây ra cũng là điều mà một số nền kinh tế ở châu Á đang hướng tới.
Tại Nhật Bản, quốc gia đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học thậm chí còn lớn hơn, cứ 10 người thì có một người từ 80 tuổi trở lên, khiến nước này trở thành quốc gia có tỉ lệ người già cao nhất thế giới. Những người từ 65 tuổi trở lên chiếm 13,6% lực lượng lao động Nhật Bản vào năm 2022.
Trung Quốc, nơi được Ngân hàng Thế giới coi là “xã hội siêu già”, cũng đang tìm cách thu hút nhiều người cao tuổi đi làm. Những người trên 60 tuổi chiếm khoảng 20% dân số Trung Quốc và chiếm 8,8% lực lượng lao động. Trong khi truyền thông Nhà nước Trung Quốc kêu gọi những người về hưu quay trở lại thị trường lao động, những cuộc thảo luận về việc nâng độ tuổi nghỉ hưu bắt buộc của nước này cũng đang diễn ra. Đầu năm 2024, Bắc Kinh đã công bố kế hoạch kinh tế bạc với khả năng định hướng lại nền kinh tế theo hướng dân số già ngày càng tăng, bao gồm đầu tư vào các sản phẩm và dịch vụ dành cho người cao tuổi.
Tại Singapore, quốc gia dự kiến có dân số "siêu già” vào năm 2026, giới chức đang xem xét các biện pháp khuyến khích hơn nữa để thu hút nhiều người cao tuổi hơn vào lực lượng lao động. Tỉ lệ công dân từ 65 tuổi trở lên trở lại tham gia vào lực lượng lao động tăng đều đặn trong thập kỷ qua, đạt mức 31% vào năm 2022.
