Lý Tự Trọng, người đoàn viên thanh niên cộng sản đầu tiên

Người thanh niên giàu ý chí cách mạng

Lý Tự Trọng có tên thật là Lê Hữu Trọng, sinh năm 1914, con của cụ Lê Hữu Đạt (còn được gọi là Lê Khoan) quê ở xã Thạch Minh, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Sống trong chế độ thực dân, gia đình ông Lê Hữu Đạt sớm phiêu bạt sang Thái Lan, sinh sống tại Bản Mạy, thuộc tỉnh Nakhon Phanom, Thái Lan. Từ nhỏ, Lê Hữu Trọng là một người chăm chỉ, ham học hỏi.

Tổng bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội ở Trung Quốc đã chọn Lê Hữu Trọng về Quảng Châu ăn học khi anh lên 10 tuổi. Nguyễn Ái Quốc đã đổi tên Lê Hữu Trọng thành Lý Tự Trọng và giới thiệu đến học tại cấp tiểu học Đại học Trung Sơn ở Quảng Châu.

Vì tính hiếu học của mình, Lý Tự Trọng nhanh chóng thông thạo chữ Trung và học thêm tiếng Anh, mở rộng kiến thức văn hóa của mình. Lý Tự Trọng sau đó được giao nhiệm vụ liên lạc, giúp việc cho cơ quan Tổng bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội ở Quảng Châu.

Năm 1929, Lý Tự Trọng cùng với Ung Văn Khiêm trở về nước hoạt động, đi sâu vào tận công xưởng, trường học vận động nhằm tập hợp thanh niên trong các nhà máy, trường học để chuẩn bị thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản trong nước và sau đó, Lý Tự Trọng trở thành người đoàn viên cộng sản đầu tiên. "Náu mình dưới hầm chứa than của tàu biển Trung Quốc ngót 15 tiếng đồng hồ, tôi và Lý Tự Trọng vượt qua mọi sự khám xét gắt gao của bọn mật thám, về đến bến Sài Gòn lúc đêm khuya", đồng chí Ung Văn Khiêm nhớ lại.

Về tới Sài Gòn, Lý Tự Trọng đổi tên là Nguyễn Huy để hoạt động. Chiều ngày 8.2.1931, Xứ ủy Nam Kỳ chủ trương tổ chức một cuộc mít-tinh kỷ niệm một năm ngày khởi nghĩa Yên Bái tại Sài Gòn để biểu dương tinh thần quật khởi, ý chí bất khuất, bản lĩnh cách mạng của cuộc khởi nghĩa. Đồng chí Phan Bôi, người phụ trách tuyên truyền của Xứ ủy phụ trách diễn thuyết trước công chúng. Cảnh sát và mật thám ập đến khi cuộc mít-tinh sắp kết thúc. Để bảo vệ người đồng chí của mình, Lý Tự Trọng đã rút súng lục và bắn hai phát, khiến mật thám Le Grand chết ngay tại chỗ.

Người tiếp lửa cách mạng anh hùng
Địch bao vây, Lý Tự Trọng và Phan Bôi bị bắt. Chúng giam cầm, tra tấn dã man nhưng dũng khí cách mạng của hai người cộng sản kiên trung không chịu khuất phục. Nữ nhà báo Pháp - André Violis miêu tả trong phóng sự “Ðông Dương cấp cứu”: “Tôi đã trông thấy anh ta mặt đẫm mồ hôi, hai mắt rũ xuống, máu ứ ra mồm, ra tai. Vậy mà vẫn một mực không nói nửa lời. Thật can đảm lạ lùng. Chàng thiếu niên ấy mới anh hùng làm sao”.

Tại phiên tòa, Lý Tự Trọng đã biểu thị dũng khí đấu tranh và lên án kẻ thù xâm lược cũng như nhà cầm quyền thực dân Pháp ở Sài Gòn. Lý Tự Trọng tuyên bố một cách đanh thép: "Tôi hành động không phải là không có suy nghĩ. Tôi làm vì mục đích cách mạng. Tôi chưa đến tuổi thành niên thật, nhưng tôi đủ trí khôn để hiểu rằng con đường của thanh niên chỉ có thể là con đường của cách mạng, không thể có con đường nào khác". Tòa Thượng thẩm Sài Gòn kết án Lý Tự Trọng tội tử hình.

Trong những ngày cuối cùng của mình ở xà lim án chém của thực dân Pháp, Lý Tự Trọng vẫn luôn lạc quan, tập thể dục, đọc sách báo, ca hát và xem Truyện Kiều nơi bốn vách tường loang lổ của nhà tù đế quốc. Rạng sáng ngày 21.11.1931, Lý Tự Trọng bị thực dân Pháp sát hại trong khám lớn Sài Gòn. André Violis viết về giờ phút cuối cùng của Lý Tự Trọng: “Sài Gòn hết sức xúc động. Hôm ấy phải ra lệnh thiết quân luật. Từ khám lớn vang ra ngoài đường phố, tiếng la hét phản đối thực dân của tù chính trị. Tiếng thét từ lồng ngực và từ trái tim của họ đã đi theo Nguyễn Huy ra trường chém khiến đội quân thi hành án lúc đó phải điều quân đội và lính cứu hỏa phun nước đàn áp. Trước máy chém, Nguyễn Huy định diễn thuyết, song hai tên sen đầm nhảy xô đến không cho anh nói. Người ta chỉ nghe thấy tiếng anh kêu Việt Nam! Việt Nam!”.

Bác sĩ Phạm Ngọc Thạch nêu cao tấm gương cách mạng của những thanh niên Việt Nam, trong đó có Lý Tự Trọng: "Ta luôn luôn đừng quên mấy nhà cách mạng ấy từ Phạm Hồng Thái, Nguyễn Thái Học, Đoàn Trần Nghiệp, Lý Tự Trọng, Nguyễn Thị Minh Khai, Hà Huy Tập, đều là mấy nhà thanh niên trẻ tuổi đã hiến cho Tổ quốc một tinh thần cứng cỏi, đấu tranh. Ta nên cúi đầu trước bóng người xưa mà nhận lãnh từ nay một sứ mạng chiến đấu để khỏi thẹn với non sông. Hỡi anh em huynh trưởng! Ta là tiên tiến trong đoàn Thanh niên Tiền phong, ta phải một lòng cương quyết để đem mối tráng sinh lên con đường tráng sĩ". Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng ghi nhớ công ơn của Lý Tự Trọng: “Người Đoàn viên đầu tiên của Đoàn thanh niên Cộng sản nước ta, cũng là người cộng sản oanh liệt đã đấu tranh đến hơi thở cuối cùng cho Đảng, cho sự nghiệp cách mạng”.

Nối tiếp tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” của Lý Tự Trọng, lớp lớp thanh niên đã ghi tên mình vào trang sử vàng chiến đấu giành độc lập dân tộc với nhiều chiến công hiển hách; trong xây dựng, kiến thiết đất nước ngày càng giàu đẹp hơn, tươi sáng hơn.