Đến Bản Liền, du khách sẽ được trải nghiệm văn hóa đồng bào Tày dưới những nếp nhà sàn lá cọ, những tràn ruộng bậc thang uốn lượn, thưởng thức vị chè hữu cơ “uống sương, tắm trăng” trên núi... Nhưng có một điều thú vị mà bất cứ du khách nào đến đây đều muốn tìm hiểu về văn hóa bản địa của đồng bào Tày, trong đó có nghề làm đệm rơm rất độc đáo ở xã Bản Liền, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai.
Dù cuộc sống hiện đại đã khiến cho nhiều gia đình làm nhà sàn bằng vật liệu bê tông vững chắc cũng như mua sắm chăn, ga, gối và đệm mút để dùng, nhưng vẫn còn những bà, những mẹ vẫn đau đáu gìn giữ nghề truyền thống của dân tộc mình, coi đó như một nét văn hóa mong truyền dạy lại cho con cháu đời sau. Bà Vàng Thị Quyên, thôn đội 1, xã Bản Liền năm nay đã 83 tuổi, nhưng hằng ngày bà vẫn ở nhà để bện đệm rơm, ghế rơm... Bà Vàng Thị Quyên chia sẻ: Chẳng biết nghề làm đệm rơm, bện ghế rơm có từ bao giờ, nhưng từ khi 15-16 tuổi, bà đã được mẹ đẻ của mình dạy cách làm rồi. Mỗi mùa gặt xong, nhà nào cũng tích trữ một nhà rơm cạnh bếp để lúc nông nhàn mang ra tuốt rồi bện. Cũng vì thời xưa, vùng cao không có chiếu, đệm, nên đồng bào Tày đã dùng rơm và lên rừng lấy dây cây rừng về để bện đệm rơm. Đệm rơm vừa thay chiếu, nằm vừa êm lại vừa ấm vào mùa đông.
Đệm mới bện vẫn còn thơm mùi của rơm, nhất là rơm nếp, cảm giác nằm trên đệm rất thích thú. Ngày trước, nhà nào cũng làm đệm rơm để dùng. Nhưng cũng vì làm đệm rơm phải rất kỳ công nên nhiều gia đình sau khi đệm rơm đã cũ lại chọn cách mua đệm mút về dùng cho tiện. Chính vì điều này, đến một vài gia đình, chúng tôi bắt gặp, những chiếc đệm rơm đã cũ được tái sử dụng làm miếng che chắn chuồng nuôi gia súc, hoặc nhiều nhà cũng để không, không sử dụng nữa. Tuy nhiên, nhiều người già ở Bản Liền vẫn muốn gìn giữ bảo tồn nghề truyền thống của các bậc tiền nhân, nên cũng còn nhiều người vẫn tranh thủ làm để dùng, để tặng cho họ hàng... Trước đây, ở Bản Liền vẫn còn nhiều người làm ghế rơm, đệm rơm để bán ở chợ phiên vào thứ 5 hằng tuần, nhưng nay đã ít dần. Bà Lâm Thị Trướng, ở đội 3, xã Bản Liền cho biết: Tôi rất thích đan bện đệm rơm, dù cũng khá cầu kỳ và phải tỉ mẩn qua nhiều công đoạn, phơi tích trữ rơm, tuốt rơm, bện rơm, nhưng mỗi sản phẩm làm ra vẫn mang đặc trưng riêng của đồng bào Tày ở vùng này. Nhất là khi du lịch cộng đồng bắt đầu phát triển, nhiều gia đình ở đây biết làm homestay, thì những nét văn hóa của tộc người như nghề làm đệm rơm, ghế rơm vẫn cần được bảo tồn và gìn giữ.
Vừa nhanh tay bện rơm cùng cô cháu dâu để làm ghế rơm cho chúng tôi và khách du lịch trải nghiệm, bà Vàng Thị Quyên bảo: Bọn trẻ giờ lớn lên đi học rồi đi làm, bận rộn với công nghệ, ít nhiều không còn quan tâm đến nghề cũ nữa, nhưng tôi vẫn muốn dạy con, dạy cháu giữ nghề truyền thống của tổ tiên truyền lại. Dẫu sao, đó cũng là nét riêng trong đời sống văn hóa của đồng bào Tày chúng tôi. Làm đệm rơm thì khó hơn, bởi khi đan rơm phải dùng các hòn đá cuội ở suối buộc dây treo lên để tạo sự thăng bằng hai đầu. Còn đan ghế rơm thì đơn giản hơn và cũng nhanh hơn, chỉ cần tết bện lại theo lối vặn thừng, sau đó cuộn tròn và nêm bằng nêm gỗ, hoặc buộc thêm dây chỉ thêu nhiều màu... Để có chiếc đệm rơm đẹp, ngoài tay nghề kỹ thuật khéo léo đan bện của từng người thì điều quan trọng nữa là phải lựa chọn được rơm nếp vừa có mùi thơm, vừa không mốc, lại có độ dai, bóng, khi bện nhìn đều và đẹp. Cũng có nhà chọn cách mua dây dứa về bện, nhưng nhiều gia đình vẫn giữ truyền thống lên rừng lấy cây rừng về làm dây bện.
Cũng chính vì vẻ độc đáo bởi làm hoàn toàn chất liệu từ rơm và dây cây rừng, nên nhiều khách du lịch khi đến Bản Liền đã đặt mua những chiếc ghế rơm, đệm rơm về trang trí phòng khách, décor phòng trà hoặc không gian đọc sách của gia đình... Những chiếc đệm rơm, ghế rơm đã làm nên một nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Tày ở Bản Liền. Chị Đỗ Vân Anh, du khách đến từ Quận Ba Đình (Hà Nội) rất thích thú và tỏ ra mãn nguyện khi cùng gia chủ đan bện những chiếc ghế ngồi, vừa được tìm hiểu một nét văn hóa độc đáo, vừa có sản phẩm mang về trang trí không gian nhà của mình. Chị Đỗ Vân Anh tâm sự: Tôi thực sự rất thích những sản phẩm làm bằng tay từ rơm như thế này, vừa mang nét độc đáo, vừa gần gũi thiên nhiên. Thú vị hơn là tôi được đến tận nơi, trải nghiệm và biết thêm cách người dân bản địa làm ra sản phẩm thủ công truyền thống của họ.
Cùng với nếp nhà sàn truyền thống, nghề làm nón cọ, quạt lá cọ và nghề làm đệm rơm, bện ghế rơm đã tạo nên những sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo của vùng đất này. Sau một thời mai một, nghề làm đệm rơm và ghế rơm đang được đồng bào Tày ở Bản Liền khôi phục lại, gìn giữ và làm theo yêu cầu của khách đặt tỏa đi muôn nơi. Thường thì, nhiều người chọn cách bày ghế rơm xung quanh mâm gỗ, hoặc bàn trà bằng gỗ lũa, hoặc dùng chiếu rơm, đệm rơm để ngồi uống trà, đọc sách... Giá bán một chiếc ghế rơm khoảng 30-50 nghìn đồng/chiếc tùy theo kích cỡ; mỗi chiếc chiếu phải tốn công lâu hơn và nhiều rơm hơn, có giá khoảng 200-300 nghìn đồng/chiếc cũng tùy theo kích cỡ và yêu cầu của khách đặt.
Vượt xa hơn của một nghề truyền thống trước đây chỉ phục vụ nhu cầu của chính người dân ở Bản Liền, giờ đây, du lịch cộng đồng phát triển, nghề làm đệm rơm, bện ghế rơm đã và đang trở thành một sản phẩm góp phần thúc đẩy du lịch của người Tày ở vùng cao Bản Liền phát triển. Không chỉ có vậy, trước nhu cầu tiêu dùng của nhiều du khách, hiện tại, bà con người Tày ở Bản Liền đang có mong muốn sáng tạo ra nhiều sản phẩm hữu ích hơn nữa từ nghề đan rơm độc đáo.
