Thuốc lá thế hệ mới chưa được kiểm soát chặt chẽ
Trước đó, Bộ Y tế đã có đề nghị cấm toàn bộ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới để bảo vệ sức khỏe người dân. Tuy nhiên, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề đầu tư có điều kiện chứ không thuộc nhóm hàng hóa Nhà nước hạn chế kinh doanh nên việc cấm lại không phù hợp với quy định pháp luật hiện hành.
Trên thực tế, dù cho phép hay chưa thì thuốc lá thế hệ mới vẫn hiện hữu trên thị trường, được rao bán công khai trên mạng xã hội hay trong các cửa hàng. Các sản phẩm này đã thẩm lậu trong thời gian dài, không được quản lý chặt chẽ, không chỉ làm thất thu thuế, ảnh hưởng đến ngành công nghiệp thuốc lá trong nước mà còn có nguy cơ gây nguy hiểm với sức khỏe người dùng vì không được kiểm soát chất lượng đầu vào.
Theo các kết quả khảo sát, khoảng 90% sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tiêu thụ lậu ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá điện tử và 10% còn lại là thuốc lá làm nóng nên cần đưa thuốc lá thế hệ mới vào diện quản lý cấp bách để ngăn ngừa các hậu quả cả về kinh tế và xã hội.
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có nhiều điểm tương đồng vì cùng thuộc nhóm sản phẩm hóa hơi mà không đốt cháy. Cả hai sản phẩm đều sử dụng thiết bị điện tử và đều hoạt động theo cơ chế làm nóng để tạo ra khí hơi (aresol) có chứa nicotin. Do không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu, cả hai sản phẩm đều không có hắc ín (tar) - một trong những sản phẩm phụ chứa các thành phần gây hại của khói thuốc. Từ những điểm tương đồng về đặc tính kỹ thuật này, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá điện tử và điếu thuốc lá làm nóng (chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống).
Thống nhất và tuân thủ theo hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 2404 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Tại Việt Nam, cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử cùng phù hợp với định nghĩa “thuốc lá khác” được quy định tại Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012.
Trên cơ sở này, trong quá trình xây dựng và đề xuất chính sách, Bộ Công Thương đã lấy ý kiến từ các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp và nhận được sự ủng hộ về việc lập một hành lang pháp lý đối với thuốc lá thế hệ mới để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và quản lý hiệu quả hơn.
Nên thí điểm thế nào để tối ưu hóa hiệu quả của chính sách?
Trước đó, Văn phòng Chính phủ (VPCP) đã ban hành Văn bản số 7830/VPCP-CN ngày 26.10.2021 và Văn bản số 4861/VPCP-CN ngày 17.6.2020. Theo các văn đó, Bộ Công Thương tiếp thu ý kiến của các bộ, hiệp hội liên quan, phối hợp với Bộ Y tế đề xuất chính sách quản lý riêng đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới (bao gồm thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử).
Như vậy, việc thí điểm quản lý thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử dưới cùng một văn bản pháp lý vào cùng một thời điểm sẽ phù hợp với định hướng và chỉ đạo của Văn phòng Chính phủ, đảm bảo tính đồng bộ và bao quát, tối ưu hóa hiệu lực, hiệu quả của chính sách. Đây cũng là kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới của nhiều quốc gia phát triển trên thế giới, vì nếu thí điểm tuần tự, hết loại này đến loại khác thì sẽ tiếp tục tạo khoảng trống pháp lý cho hàng lậu, hàng bất hợp pháp thâm nhập thị trường.
Thí điểm cùng lúc các sản phẩm có tính tương đồng cũng sẽ giúp Chính phủ và các cơ quan chức năng có đầy đủ thông tin cho các dòng sản phẩm, giúp cho việc đánh giá các tác động kinh tế xã hội một cách toàn diện hơn, tạo tiền đề cho việc thiết lập một khung pháp lý phù hợp, dài hạn trong tương lai.
Thuốc lá điện tử gồm có hai loại là thuốc lá điện tử hệ thống đóng và thuốc lá điện tử hệ thống mở. Dựa trên tình hình hiện tại, trong giai đoạn thí điểm chỉ nên cho phép lưu hành thuốc lá điện tử hệ thống đóng do tiêu chuẩn chất lượng của thuốc lá điện tử hệ thống đóng được kiểm soát chặt chẽ từ nhà sản xuất, từ đó đảm bảo chất lượng hơn cho người dùng (không cho tái nạp dung dịch hoặc pha trộn thêm với các loại dung dịch hoặc các chất khác như thuốc lá điện tử hệ thống mở).
