Ông Lê Đình Quảng - Phó Trưởng Ban Chính sách pháp luật Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam - cho biết, BHXH một lần là một trong những chế độ được pháp luật về BHXH ở nước ta quy định khá sớm và cụ thể.
Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26.1.1995 của Chính phủ (Điều 28) quy định: Người lao động nghỉ việc nhưng chưa đủ tuổi đời để hưởng chế độ hưu trí hàng tháng theo quy định thì được hưởng trợ cấp một lần (cứ mỗi năm đóng BHXH được tính bằng 1 tháng mức bình quân của tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH) hoặc chờ đến khi đủ tuổi đời thì được hưởng chế độ hưu trí hàng tháng.
Năm 2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2003/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP. Nghị định này quy định: Người lao động nghỉ việc đã đủ tuổi nghỉ hưu hoặc suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên do ốm đau, tai nạn, bệnh nghề nghiệp nhưng chưa đủ thời gian đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí hàng tháng; người định cư hợp pháp ở nước ngoài được hưởng trợ cấp BHXH một lần, cứ mỗi năm đóng BHXH được tính bằng 1 tháng mức bình quân của tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH.
Luật BHXH đầu tiên (năm 2006) bên cạnh quy định rõ việc bảo lưu, cộng nối thời gian tham gia BHXH còn có quy định về bảo hiểm xã hội một lần với những người không đủ điều kiện hưởng lương hưu. Theo đó, người lao động chưa đủ 20 năm đóng BHXH nhưng đủ tuổi hưởng lương hưu hoặc suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên hoặc sau 1 năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần; người ra nước ngoài để định cư được hưởng BHXH một lần.
Ngoài ra, người lao động khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu cũng thuộc diện hưởng chế độ này. Mức hưởng BHXH một lần theo quy định được tính theo số năm đóng BHXH, cứ mỗi năm được tính 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH.
Với quan điểm hướng tới việc mở rộng diện bao phủ của chính sách BHXH, bảo đảm quyền thụ hưởng lâu dài của người lao động, góp phần thực hiện an sinh xã hội theo tinh thần Nghị quyết số 15-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 5 khóa XI về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012- 2020; Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012- 2020, năm 2014, Quốc hội khóa XIII đã tiến hành sửa đổi Luật BHXH.
Điều 60 Luật BHXH năm 2014 quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo hướng chỉ giải quyết BHXH một lần đối với người lao động khi đã hết tuổi lao động mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc ra nước ngoài để định cư hợp pháp. Riêng đối với lực lượng vũ trang vẫn thực hiện như quy định hiện hành, được giải quyết ngay khi phục viên, xuất ngũ, nếu không đủ điều kiện để hưởng lương hưu và người lao động có nhu cầu.
Đồng thời, điều luật cũng đã bổ sung trường hợp được giải quyết BHXH một lần đối với người lao động bị mắc bệnh nguy hiểm đến tính mạng như ung thư, bại liệt, xơ gan cổ chướng, phong, lao nặng, nhiễm HIV đã chuyển sang giai đoạn AIDS và những bệnh khác theo quy định của Bộ Y tế (kể cả trường hợp có từ đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên).
Tiếp đó, ngày 22.6.2015, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Nghị quyết số 93/2015/QH13 về việc thực hiện chính sách hưởng BHXH một lần đối với người lao động. Theo đó từ ngày 1.1.2016, người lao động tham gia BHXH bắt buộc sau 1 năm nghỉ việc, người tham gia BHXH tự nguyện sau 1 năm không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH khi có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần.
Nghị quyết đã thể hiện quan điểm về việc người lao động được bảo lưu thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu nhằm bảo đảm cuộc sống khi hết tuổi lao động theo quy định của Luật BHXH năm 2014 và đáp ứng nhu cầu của một bộ phận người lao động có việc làm, thu nhập chưa ổn định, cuộc sống còn gặp khó khăn có nguyện vọng được hưởng chính sách BHXH một lần.
