Chúng ta không muốn đào tạo những con người chỉ quen với một loạt các dạng bài, gặp đâu áp dụng dạng bài đó. Chúng ta cần những người trước một vấn đề mới biết tìm ra cách giải. Rèn luyện tư duy không chỉ để sau này học sinh học toán, mà rèn luyện tư duy để trở thành một người làm việc chịu khó suy nghĩ, chịu khó đối mặt với các vấn đề mới và có ý thức trình bày chặt chẽ ý nghĩ của mình.
Có ý kiến cho rằng: nếu ra câu hỏi trắc nghiệm tốt thì học sinh phải suy nghĩ đúng mới giải được, không là sai ngay. Để có kết quả đúng phải qua một số bước của tư duy, chứ không đoán mò được.
Nhưng tôi xin đặt vấn đề sau: Trong vòng 2 phút, thì dù bao nhiêu bước tư duy đi nữa cũng không thể có bước tư duy nào là sâu cả. Nếu trong 2 phút mà qua nhiều bước giải thì chỉ có thể là học sinh đã quen với dạng bài này, cần làm những bước nào, hoặc thông minh đột xuất. Trước một câu hỏi mới, một vấn đề mới, cần phải đầu tư thời gian cho nó, suy nghĩ về bản chất của nó, thì mới ra lời giải được.
Có ý kiến cho rằng: Có những lúc trong cuộc sống ta cần phải quyết định nhanh, lựa chọn được cái đúng, bằng cách suy luận gần đúng hay loại trừ…
Vâng! Điều đó rất đúng. Nhưng đúng cho "có những lúc". Cuộc sống có những khi phải suy nghĩ nhanh, nhưng cuộc sống cần rất nhiều khi suy nghĩ cẩn thận, sâu sắc, và đối mặt với cái mới. Chúng ta không chỉ đào tạo những người suy nghĩ nhanh có những khi mà cần những người có nhiều khi chịu khó suy nghĩ, tư duy sâu về một vấn đề, diễn đạt đúng những ý nghĩ của mình.
Có ý kiến cho rằng: Ở nước ngoài họ tổ chức thi trắc nghiệm, khoa học kỹ thuật họ phát triển thế còn gì.
Tôi xin hỏi: Ta định bê cách thi của họ về nước ta, nhưng ta có bê được cả nền giáo dục của họ về nước ta không? Mỗi nền giáo dục có những đặc điểm riêng của nó. Nếu thật sự cho một nền giáo dục nào đó là ưu việt, đáng học tập, thì hãy học tập tìm hiểu cách dạy và học cùng với cách thi của họ trước khi áp dụng máy móc riêng cách thi của một số kỳ thi.
Ví dụ một số kỳ thi chọn học sinh giỏi cũng thi trắc nghiệm. Xin lưu ý rằng trong hầu hết các ví dụ đó thì ngoài thi trắc nghiệm người ta còn có thi vấn đáp hoặc thi tự luận hoặc viết bài luận.
Có ý kiến cho rằng: Sao lại gắn việc học với việc thi vậy, cần phải học để nắm vững kiến thức, học tốt rồi thi kiểu gì chẳng được.
Xin thưa rằng chuyện việc học phụ thuộc vào việc thi chẳng hay gì, nhưng đó là thực trạng chung ở nước ta. Nếu thay đổi được thực trạng đó thì rất tốt. Nhưng chừng nào chưa thay đổi được thì ta cần phải nhìn nhận thẳng thắn điều đó.
Hãy nhớ lại khi sát nhập hai kỳ vào làm một, thí sinh khi đăng ký chọn trường đã khốn khổ thế nào? mỗi khi các trường thay đổi điểm xét tuyển và chênh lệch 0,25 có thể làm thay đổi đời của một học sinh.
Một số ý kiến lại cho rằng: cần chuẩn bị tốt cho học sinh, cho giáo viên, học sinh cần làm quen với cách thi trắc nghiệm qua các kỳ kiểm tra định kỳ.
Điều này chỉ càng khẳng định thêm các ý trên tôi đã viết, việc thi trắc nghiệm THPT sẽ ảnh hưởng đến cách học ở phổ thông.
Tôi không phản đối một đề thi có phần trắc nghiệm (để phục vụ cho những khi cần suy nghĩ nhanh) và có phần tự luận (để phục vụ cho những khi cần suy nghĩ sâu). Cần lưu ý thêm rằng một đề thi tự luận cũng có thể yêu cầu học trò cả hai khả năng: suy nghĩ nhanh và suy nghĩ sâu sắc; một đề thi có cả hai phần như vậy có thể chấp nhận được.
Nhưng một đề thi chỉ có phần trắc nghiệm với 50 câu hỏi trong 90 phút sẽ góp phần đào tạo ra những lớp học trò chỉ có thể suy nghĩ mỗi vấn đề trong vòng 2 phút.
Phan Thị Hà Dương (Viện Toán học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam)
(Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, đầu đề do tòa soạn đặt)
