Tại đây, nhiều cửa hàng chỉ rộng khoảng chục mét vuông nhưng dược liệu chất cao như núi, cái gì cũng có. Từ cam thảo, ý dĩ, đẳng sơn... cho tới các loại sâm, nấm linh chi, đông trùng hạ thảo... Thậm chí, có nhiều loại rễ cây, cỏ được bày tràn cả ra vỉa hè ngay cạnh cống thoát nước, trong đó có loại đã ngả màu nấm mốc. Không chỉ vậy, giá cả của những loại dược liệu tại đây cũng chẳng khác gì “ma trận”.
Đáng chú ý, có những loại sâm hay nấm có giá thành lên tới hàng chục triệu đồng/kg nhưng cũng có không ít loại bán với giá rẻ giật mình chỉ vài chục nghìn đồng/kg. Nhiều chủ hàng khẳng định: “Muốn mua gốc, bán ngọn, muốn mua được đông dược giá rẻ thì chỉ có thể sang Trung Quốc”.
Nhóm PV Báo Lao Động từng sang bên kia biên giới, vào vai thương lái để tìm hiểu hành trình của những loại Đông dược giá rẻ này, thứ mà người trong giới còn gọi là “rác thuốc”. Rác thuốc” là cách dân trong giới gọi những vị thuốc đã được rút hết tinh chất sau quá trình chiết xuất từ các nhà máy sản xuất dược liệu hoặc đồ uống. Để đóng chúng vào các bao tải, người ta dùng xẻng hót như hót rác, giá rẻ như cho.
Qua các kênh tìm kiếm, chúng tôi được một người đàn ông Trung Quốc xưng tên là A Lực nhận chỉ dẫn trọn gói với kinh phí gần 10 triệu đồng. Nhiệm vụ của Lực là đón đoàn từ Lạng Sơn, làm cả thủ tục xuất nhập cảnh và chỉ dẫn, phiên dịch cho chúng tôi đến các khu chợ Đông dược nổi tiếng bên kia biên giới. Với kinh nghiệm của mình, A Lực bảo, nếu quý khách có nhu cầu, anh ta sẵn sàng nhận vận chuyển thuốc từ Trung Quốc về Việt Nam với giá thành từ 15.000 - 20.000 đồng cho mỗi kg. Thông thường, hàng về sau khoảng 1 tuần, nếu không xảy ra sự cố.
Sau hành trình gần 1.000km từ biên giới, chúng tôi có mặt ở một khu chợ rất rộng lớn gồm nhiều dãy nhà sừng sững và hàng nghìn kiốt lớn nhỏ thuộc tỉnh Quảng Tây, có tên là Ngọc Lâm. A Lực bảo, Ngọc Lâm là chợ Đông dược lớn nhất nhì Trung Quốc và cũng nổi danh trên toàn thế giới. Ở đây, thượng vàng hạ cám thứ gì cũng có, giá nào cũng có, và đặc biệt, không ít trong số chúng xuất xứ từ Việt Nam. Dẫn chúng tôi xuyên qua các dãy kiốt, A Lực chỉ tay vào nhiều vị thuốc được trưng bày trên các kệ gỗ trang trọng, nói rằng đều là thuốc quý từ Việt Nam qua. Rồi Lực lại hướng tay về phía những bao tải gồm lổn nhổn dược chất ở những góc khuất cáu bẩn, nói: Đó là “rác thuốc”.
Biết chúng tôi là khách Việt Nam, như một thói quen, nhiều chủ hàng vội vã chỉ tay vào những đống “rác thuốc” để mời chào. Cùng là nấm linh chi, có ngoại hình và mùi hương giống hệt nhau, nhưng loại xịn có thể có giá 350 nhân dân tệ/kg (trên 1 triệu đồng) nhưng nếu là “rác”, có giá 30.000 đồng/kg. Tương tự, thuốc mốc, thối, hết đát thường chỉ “ưu tiên” bán ngược về Việt Nam.
A Lực chia sẻ, rất nhiều người Việt qua Trung Quốc để nhập “rác thuốc” với số lượng rất lớn, vận chuyển về Việt Nam.
Trong 11 tháng đầu năm 2019, Cục QLTT Lạng Sơn đã kiểm tra, xử lý 38 vụ việc đối với các cá nhân kinh doanh, vận chuyển liên quan đến mặt hàng dược liệu. Xử phạt hành chính 89,550 triệu đồng. Tịch thu 1.285kg dược liệu trị giá khoảng 126,517 triệu đồng. Các mặt hàng bị tịch thu chủ yếu là kha tử, kỳ tử, la hán, táo mèo, hà thủ ô, cây mật gấu, dâm dương hoắc…; 206 chai rượu ngâm dược liệu các loại.
