Sống bám bãi vàng
Lục Văn Phiên năm nay 30 tuổi, sinh ra ở “rốn vàng” Minh Lương. Lớn lên ngay giữa lúc tình trạng đào đất tìm vàng nóng hực, tuổi trẻ của Phiên là những ngày dài gắn bó với lều trại, với đào đãi, với mìn, với thủy ngân, và với vàng. Tuy nhiên ở thời điểm hiện tại, Phiên chẳng có gì ngoài 2 bàn tay trắng và một vết đen trong lý lịch: nghiện hút.
Vì thuộc hộ nghèo, Phiên có tiêu chuẩn cấp phát Methadone miễn phí để điều trị. Cứ mỗi 7 giờ sáng, Phiên xuống cơ sở y tế uống thuốc và thời gian còn lại vào bãi đào vàng. Nếu may mắn, chàng trai 30 tuổi có thể kiếm được từ 200.000 đồng mỗi ngày.
Hơn 10 năm thâm niên trong nghề, Phiên chạy như con cù giữa 2 khu mỏ lớn nhất huyện Văn Bàn là Sa Phìn (xã Nậm Xây) và Minh Lương (xã Minh Lương). Phiên kể, cậu làm “lính” của nhiều chủ bưởng nhưng chưa bao giờ là nhân sự chính thức của bất cứ công ty nào.
Hiện tại, do mỏ vàng Minh Lương đã hết hạn khai thác từ tháng 3.2019 và chưa được gia hạn, Phiên cũng như nhiều trai tráng trong vùng lựa chọn phương pháp “tự làm tự ăn” kết hợp “lọ mọ”.
Trong khi “lọ mọ” chủ yếu là đi mót vàng, sống bám vào các đường lò của cánh “vàng tặc” thì “tự làm tự ăn” có phần chủ động hơn nhưng đòi hỏi phải có sức khỏe. Lúc này, các thanh niên địa phương với kinh nghiệm có sẵn sẽ cùng đào phá một khu vực nào đó bằng những dụng cụ hết sức thô sơ như búa, đục, xà beng…
Sau đó, những cục đất to chứa quặng sẽ được vận chuyển về một lán trại dưới chân đồi để nghền, sàng lọc và kết hợp với các thủ pháp chiết tách để cho ra thành quả cuối cùng là một chút vàng. Tất nhiên, số lượng cũng chỉ đủ để cả nhóm chơi “trâu” (ma túy).
Tiến sâu vào bãi
Thấy chúng tôi ngỏ ý muốn tìm hiểu về hoạt động khai thác trái phép đang diễn ra trong khu đất thuộc quản lý của Công ty CP Vàng Lào Cai, Phiên hào hứng nhận lời dẫn đường rồi kể tên liền lúc 3-4 chủ bưởng lớn. Phiên bảo, cứ có tiền ắt được làm. Kiểu đóng tiền làm khoán. Công ty CP Vàng Lào Cai sẽ “mắt nhắm mắt mở” cho qua.
“Chủ bưởng và quân cán được làm thoải mái. Còn người dân muốn vào “tự làm tự ăn” thì mỗi lần mang quặng ra phải nộp tiền cho cánh gác cửa. Nhưng như bọn em chẳng sợ...”, Phiên nói.
Rồi Phiên dẫn chúng tôi men theo một con đường đất gập ghềnh. Phía cuối đường là khu vực khai thác do ông B. cai quản gồm một đường lò chính và nhiều lán trại gá tạm vào vách núi.
Tại thời điểm chúng tôi có mặt, khoảng hơn 10 thanh niên đang vật vờ trong khu lán sinh hoạt chờ đến ca làm buổi tối. Còn phía khai trường, hàng chục con người khác cả đàn ông lẫn phụ nữ đang tấp nập đào xới, sàng đãi. Tiếng máy nổ, máy khoan vang vọng cả một góc rừng…
B. vui vẻ tiếp khách lạ, tiết lộ rằng đã phải bỏ “một khoản tiền lớn” để mua lại khu đất rồi mới tiến hành trang bị máy móc, thu nạp quân cán đến đào xới. Theo B., nếu chúng tôi có nhu cầu mua đất để khai thác, anh ta sẵn sàng kết nối.
B. cũng cho biết, việc tìm người làm không quá khó và các thanh niên trong vùng vẫn rất “quấn” bãi vàng. Trong trường hợp thiếu người, cũng có thể dễ dàng tăng-bo thêm từ bạn Yên Bái, Lai Châu…
Bên cạnh đó, trưởng bưởng này cũng cho hay, mức lương nên trả từ 6 đến 9 triệu đồng/tháng/người kèm nuôi ăn ở là phù hợp. Nhưng 3 tháng mới trả một lần, trả gối đầu, để tránh trường hợp bỏ trốn. Theo B., vì là làm “tặc” nên cũng chẳng cần phải hợp đồng lao động hay trang bị các dụng cụ bảo hộ làm gì cho thêm tốn kém...
Doanh nghiệp bị thua lỗ
Theo tìm hiểu của PV, Mỏ vàng gốc Minh Lương ban đầu do Công ty CP Khoáng sản 3 (Vinacomin) khai thác, sau đó được chuyển giao cho Công ty CP Vàng Lào Cai, vốn điều lệ 45 tỉ đồng. Tháng 1.2019, hơn 10,5 triệu cổ phiếu của công ty này được chấp thuận giao dịch trên sàn chứng khoán UPCOM, biến Công ty CP vàng Lào Cai trở thành doanh nghiệp khai thác vàng đầu tiên của Việt Nam được niêm yết trên thị trường chứng khoán.
Tháng 3.2019, do hết giấy phép, các cổ đông lớn đồng loạt thoái vốn và nhà đầu tư mới là Công ty CP tư vấn đầu tư xây dựng Ba Đình. Vốn điều lệ của công ty CP vàng Lào Cai tăng lên 105 tỉ đồng. Tuy nhiên tính đến hết năm 2019, danh sách cổ đông nắm giữ 5% trở lên gồm 5 cá nhân, chiếm tổng cộng 88,96% vốn điều lệ. Cổ phiếu GLC của công ty này gần như không có giao dịch.
Theo Báo cáo tài chính quý I/2020, Công ty CP vàng Lào Cai ghi nhận không có doanh thu nhưng vẫn duy trì hoạt động nên tính chung bị lỗ 4 tỉ đồng. Còn trong năm 2019, doanh thu thuần của công ty chỉ đạt 11,25 tỉ đồng (trong khi năm 2018 vẫn đạt 111 tỉ đồng), lỗ 15,6 tỉ đồng. Doanh nghiệp này cho biết do đang trong quá trình tái cơ cấu nên từ tháng 3.2019 đã tạm dừng khai thác nhưng các chi phí khấu hao, lãi vay... vẫn chiếm tỉ trọng lớn khiến năm 2019 bị thua lỗ.
Trước đó vào đầu năm 2018, Công ty CP vàng Lào Cai từng bị Thanh tra Chính phủ kiến nghị xem xét, thu hồi giấy chứng nhận đầu tư hơn 98 hécta do vi phạm đất rừng đặc dụng.
UBND huyện Văn Bàn mới đây đã quyết định thành lập Tổ Kiểm tra công tác quản lý, bảo vệ khoáng sản vàng và hoạt động nghiền sát quặng vàng, ngâm ủ hóa chất để chiết tách, tận thu vàng trái phép trên địa bàn 2 xã Minh Lương, Nậm Xé. Trong đó yêu cầu làm rõ nội dung: Xác minh làm rõ thông tin có hay không việc người dân tự ý hoặc được sự đồng ý vào khai thác quặng Vàng trong khu vực mỏ do Công ty CP Vàng Lào Cai đang quản lý.
Cũng liên quan đến vấn đề này, tiếp nhận thông tin từ PV, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Lào Cai cho biết, hiện Sở này đã lập đoàn thanh tra để rà soát các vấn đề liên quan đến khoáng sản trên địa bàn tỉnh, trong đó có cả khu vực mỏ vàng Minh Lương.
(* Tên một số nhân vật trong bài đã được thay đổi )
