“Khi nào lỡ chuyến đò ngang/Xuôi theo hương bánh mà sang bên này“, câu hát cửa miệng của người dân xã Xuân Vân khi nói đến làng làm bánh Vân Giang. Ngôi làng nhỏ bên sông Lô với nghề làm bánh đã nuôi lớn bao thế hệ.
Những ngày cận Tết Nguyên đán, đến với làng bánh Vân Giang sẽ thấy được một không khí bận rộn. Từ đầu làng đã có thể cảm nhận được mùi bánh chưng, bánh nếp, bánh gấc quyện trong gió.
Nhà bà Trịnh Thị Huệ đã có 3 đời làm bánh gấc ở làng Vân Giang này. Theo kinh nghiệm của bà, quả gấc là một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng của bánh. Gấc có chín đều, đỏ mọng thì bánh mới có màu sắc và hương vị đặc trưng.
Từ 13h chiều hàng ngày, bếp lò nhà bà Huệ bắt đầu đỏ lửa, khi đó cũng là lúc cả nhà bắt tay vào công việc. Người rửa lá, người làm nhân đỗ, người thì nhào bột tạo hình cho bánh, mỗi người mỗi việc, càng gần Tết người đến đặt bánh càng nhiều hơn.
"Mấy đời làm bánh nhưng thứ tôi quý nhất chính là cái nồi hấp gia truyền. Đó là chiếc nồi kích cỡ lớn làm bằng gang và đã được truyền lại từ thời bố mẹ tôi. Bánh có ngon hay không phần nhiều cũng do nồi nấu mà thành đấy", bà Huệ chia sẻ.
Gần đó là nhà bà Nguyễn Thị Xuân cũng có nhiều đời làm bánh gai truyền thống. Bánh gai bà Xuân làm thơm, ngon, dẻo không giống bất kỳ nơi nào, có lẽ cũng vì vậy mà làm ra đến đâu bán hết ngay đến đó.
Bà Xuân kể lại: "Có lẽ cái nghề nó tìm đến mình, ngày tôi chưa lấy chồng có bao giờ nghĩ biết làm bánh gai thế này. Rồi từ ngày về làm dâu ở làng Vân Giang này được mẹ chồng truyền cho nghề làm bánh gai, thế mà cũng đã mấy chục năm rồi".
Bí quyết để có một mẻ bánh gai ngon, thơm nức mũi từ nhân đến thịt bánh của bà Xuân là phải đồ bánh bánh củi chứ không phải bằng than, bởi lửa củi sẽ cho nhiệt vừa phải, bánh không bị sượng. Cũng vì thế mà vào vụ Tết, mỗi ngày bà Xuân làm cả nghìn cái bánh nhưng chiếc nào cũng chín đều, mềm thơm.
Ở thôn Vân Giang có hơn 100 hộ thì có tới 50% số hộ dân có nghề làm bánh. Hộ làm bánh gai, hộ làm bánh giày, bánh chưng, bánh gấc, nghề làm bánh đã gắn bó với bà con nơi đây nhiều năm. Tuy lợi nhuận không cao nhưng với sự cần mẫn, chịu khó, thức khuya, dậy sớm, cũng cho mỗi hộ thu nhập từ 7 - 9 triệu đồng/tháng.
Ông Lê Hồng Việt - Chủ tịch UBND xã Xuân Vân - cho biết, đa số người dân dân trong thôn Vân Giang từ xuôi lên làm kinh tế từ năm 1962 và mang theo những nghề truyền thống, trong đó có nghề làm bánh.
"Cũng có nhiều nghề như làm mộc, thủ công mỹ nghệ nhưng có lẽ nghề làm bánh tồn tại và phát triển lâu nhất. Các loại bánh ở Vân Giang được làm hợp vệ sinh, thơm ngòn nên làm ra đến đâu hết đến đó. Mặc dù nghề này lãi không cao nhưng cũng góp phần tạo thêm thu nhập cho người dân địa phương", ông Việt thông tin.
