Khuôn viên nhà anh Sự ở TP.Uông Bí, rộng hơn 1.000m2 hiện đã xanh ngắt chủ yếu bởi hàng nghìn cây giống Xích Tùng Yên Tử được anh nhân giống từ khoảng năm 2003.
Đây là vườn nhân giống cây Xích Tùng Yên Tử duy nhất của cả nước, dù trước đây Ban Quản lý rừng quốc gia và di tích Yên Tử cũng đã thử nhân giống cây này nhưng không thành công.
Anh Sự cho biết, phần lớn trong hàng nghìn cây giống Xích Tùng trong vườn nhà là được nhân giống từ cành; chỉ vài trăm cây được nhân giống từ hạt mà anh thu lượm trên rừng Yên Tử.
Những cây được anh nhân giống từ năm 2003 nay đã cao hơn 5-6m. Khoảng 50 cây trong vườn nhà anh trước đó đã được chuyển giao để trồng tại vị trí những cây Xích Tùng cổ đã chết dọc đường Tùng, chùa Hoa Yên…trên danh sơn Yên Tử và hiện đang phát triển tốt.
Anh Phạm Văn Sự có gần 15 năm gắn bó với núi rừng Yên Tử khi làm việc tại Ban Quản lý rừng quốc gia và di tích Yên Tử, trước khi được điều chuyển về công tác ở UBND TP.Uông Bí cách đây vài năm.
Chứng kiến cảnh từng “cụ” Xích Tùng quý hiếm, hơn 700 tuổi trên Yên Tử chết dần chết mòn trong khi không có cây giống thay thế, anh nảy ra ý định nhân giống loài cây này.
Quá trình tìm tòi, anh Sự phát hiện dưới những tán cây Xích Tùng cổ trên Yên Tử có rất nhiều hạt cây Xích Tùng cổ rơi xuống đất, nhưng cùng lắm chỉ nhú thành cây nhỏ tí rồi chết, bởi không bị kiến, mối ăn thì cũng bị nước rửa trôi mất.
Vì thế, anh thu lượm những hạt Xích Tùng nhỏ li ti dưới tán lá rừng đem về nhà nhân giống. Những thất bại liên tục, từ năm 2003 – 2005, không làm anh nản chí. Cuối cùng, những hạt Xích Tùng trong chậu cũng nảy mầm xanh. Tuy nhiên, nhiều cây vừa nảy mầm thì bị thối nõn, rễ. Anh lại tự mày mò, nghiên cứu tìm cách chữa bệnh cho cây.
Phải đến năm 2010, khi khoảng 200 cây Xích Tùng trong vườn nhà phát triển ổn định, anh mới dám công bố nhân giống thành công. Đến năm 2015, anh còn nhân giống thành công Xích Tùng Yên Tử từ cành của chính những cây được nhân giống bằng hạt trong vườn nhà.
Theo anh Sự, việc nhân giống bằng cành cũng phải chọn cành Xích Tùng trong vườn nhà, chứ không phải cành Xích Tùng cổ trên Yên Tử, vì cành cây trên Yên Tử già, sức sống không mạnh.
Để nhân giống và trồng thành công giống cây Xích Tùng, anh Sự cho biết đã nghiên cứu cách trồng của các bậc tiền nhân. Theo đó, ngoài việc phải quan tâm đặc biệt do các hạt Xích Tùng thường nảy mầm vào mùa mưa là mùa của sâu bệnh thì chú ý đến yếu tố ánh nắng. Cây Xích Tùng không có nắng sẽ chết. Vì thế, tất cả những cây Xích Tùng cổ hiện nay trên Yên Tử đều nằm ở rìa vực hoặc là ở những đất một bên cao, bên thấp để lấy ánh sáng tốt nhất.
Cũng theo anh Sự, mùa hạt cây Xích Tùng già và rơi xuống đất nhiều nhất là vào khoảng tháng 12 hàng năm. Nếu không thu lượm nhanh thì hạt có thể bị hỏng, và nếu có nảy mầm thì cũng không thể tồn tại được vì bị sâu bọ, thời tiết…tấn công. Đây là lý do vì sao rừng Xích Tùng cổ trên Yên Tử hiện nay được là do người xưa trồng và cho đến nay, không xuất hiện bất cứ cây Xích Tùng nào mọc tự nhiên.
Theo giới chuyên môn, rừng Xích Tùng cổ trên Yên Tử là do các bậc tiền nhân trồng, bởi có hàng, lối và ở những vị trí đặc biệt. Thể hiện rõ nhất là ở khu vực Đường Tùng - nơi hiện còn khoảng 70 cây được trồng hai bên con đường hành hương.
Báo Lao Động từng có loạt bài phản ánh về việc rừng Xích Tùng cổ trên Yên Tử do các bậc tiền nhân trồng liên tục chết hoặc bị sâu bệnh tấn công.
Vài năm trở lại đây, đã có trên 20 cây chết; hàng trăm cây có thân, gốc bị mục rỗng một phần, cụt ngọn, thân nghiêng, sâu bệnh hại nặng... Riêng Đường Tùng có 69 cây thì 7 cây chết đứng, 51 cây bị mục rỗng thân, gốc và sâu bệnh hại...
Theo Ban Quản lý Di tích và rừng Quốc gia Yên Tử, trên Yên Tử còn khoảng 230 cây, phân bố tập trung ở Đường Tùng, Am Dược, Chùa Hoa Yên, thác Vàng, thác Bạc…
Để “cứu” rừng Xích Tùng cổ trên Yên Tử, Quảng Ninh đã có riêng một dự án, mời các chuyên gia hàng đầu về lâm nghiệp trong nước về để “khám, chữa” bệnh cho các “cụ” Xích Tùng cổ với những phác đồ điều trị đặc biệt.
Cùng với đó, sẽ tiếp tục nghiên cứu đưa các cây trong vườn cây giống Xích Tùng của anh Sự về trồng trên rừng Yên Tử.
Rừng Xích Tùng cổ được coi là những nhân chứng đặc biệt của núi thiêng Yên Tử, nơi có Thiền phái Trúc Lâm do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, đồng thời là vị sư tổ thứ nhất.
