Người Việt Nam luôn tự hào là dòng giống con Rồng cháu Tiên. Rồng là biểu tượng văn hóa có độ phổ biến vào loại cao nhất ở Việt Nam, khởi nguồn từ hình tượng cá sấu trên trống đồng Đông Sơn.
Trải qua quá trình giao thoa với văn hóa Trung Hoa, Ấn Độ, Rồng Việt Nam dần định hình, có thân dài như rắn, có sừng, móng vuốt, từng thời kỳ lịch sử được khoác lên màu sắc của Phật giáo hay Nho giáo, cuối cùng quay trở về với dân gian, hiện diện như một biểu tượng của sự tự do, phóng khoáng, mạnh mẽ nhưng thánh thiện, của cái đẹp và quyền quý và năng lực tâm linh siêu nhiên.
Rồng Việt Nam gắn liền cùng tâm thức dân tộc Việt, luôn mãi đi tìm hình dáng và ý nghĩa phù hợp nhất cho từng thời đại, luôn vận động, biến đổi như thể sự vận động, biến đổi không ngừng ấy là một thể hiện sống động của bản sắc văn hóa Việt Nam.
Bắt đầu từ thời Lý, khi Đại Việt giành được độc lập sau cả ngàn năm Bắc thuộc thì Rồng Việt được định hình với hình thái riêng, oai phong nhưng hiền hòa và gần gũi với người dân. Rồng xuất hiện ở mọi nơi tôn nghiêm như đền đài, cung điện, đình chùa, miếu mạo, lăng tẩm...
Khi Lý Công Uẩn lên ngôi và lập Chiếu dời đô, ông đã chọn thành Đại La ở trung tâm bờ cõi đất nước, nơi có thế rồng cuộn, hổ ngồi, nơi hội họp của bốn phương và đặt tên là Thăng Long - rồng bay lên, thể hiện vị thế và ước nguyện vươn lên của đất nước Đại Việt. Cũng từ đây Rồng Đại Việt đã mang một hình hài riêng biệt, không giống Rồng phương Bắc và các nơi khác trên thế giới.
Cũng từ thời điểm này hình tượng Rồng Đại Việt xuất hiện với tần xuất cao nhất trong các linh thú và người Việt xếp Rồng đứng đầu tứ linh là Long - Ly - Quy - Phụng.
Rồng xuất hiện trong các công trình kiến trúc và sinh hoạt văn hóa và trong thời Lý - Trần, khi Phật giáo trở thành quốc giáo thì hình tượng Rồng thời Lý - Trần cũng mang màu sắc Phật giáo rất rõ nét. Kinh điển Phật giáo có các điển tích 9 con rồng (cửu long) phun nước tắm cho Thái tử khi giáng sinh, Rồng che mưa cho Phật, Phật hàng phục Hỏa long, Long Vương nghe kinh thập thiện, Long nữ thành Phật...
Cùng với các chất liệu gỗ, đá thì gốm là chất liệu khá phổ biến thể hiện hình tượng Rồng một cách rất sinh động và đa dạng.
Tại di tích Hoàng thành Thăng Long, khi khai quật đã phát lộ hàng ngàn tiêu bản có liên quan đến Rồng thuộc các tầng văn hóa khác nhau rất đa dạng, phong phú và quý hiếm, thể hiện sự biến đổi về hình tượng Rồng qua các giai đoạn lịch sử dân tộc.
Từ thế kỷ XV, khi Nho giáo ảnh hưởng mạnh ở nước ta thì hình tượng Rồng lại biểu trưng cho vương quyền, trong đó Rồng năm móng chỉ được sử dụng nơi cung vua, phủ chúa. Mọi đồ dùng quan trọng của vua chúa đều gắn với hình tượng Rồng như Long ấn, Long bào, Long sàng v.v... thậm chí vẻ mặt, thân thể của vua cũng gắn với Rồng như long nhan, long thể... Đồ dùng gốm sứ và tơ lụa có rồng năm móng thì chỉ có nhà vua mới được dùng.
Đối với các nhà sưu tập cổ vật thì những hiện vật, trong đó có gốm sứ có hình tượng rồng luôn là những món đồ trân quý ai cũng mong sở hữu và có giá trị rất cao, thậm chí là cao nhất trong bộ sưu tập hàng ngàn món khác nhau.
Nhân dịp năm mới Giáp Thìn 2024, xin trân trọng giới thiệu một số cổ vật gốm Việt quý hiếm có hình tượng rồng, một số còn lưu giữ tại Việt Nam và một số hiện vẫn còn lưu lạc nơi hải ngoại:
