Người “giữ hồn” cho nghề đúc trống đồng xứ Thanh

Quyết giữ hồn nghề

Những ngày cuối năm 2023, đến thăm làng nghề đúc đồng truyền thống ở làng Trà Đông (xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa), ở đây luôn tràn ngập không khí lao động, người người hối hả nhào nặn đất, làm khuôn và đúc đồng cho ra những sản phẩm đồ đồng phục vụ khắp các thị thường trong và ngoài nước dịp cuối năm.

Theo nhiều vị cao niên trong làng, nghề đúc đồng truyền thống của làng có từ xa xưa, trải qua thời gian, biến thiên của lịch sử, đến nay nghề này vẫn được lưu giữ, bảo tồn và phát triển mạnh mẽ, những nghệ nhân ở làng Trà Đông đã cho “ra lò” vô số sản phẩm có giá trị cao như trống đồng, thạp đồng, ly, đỉnh, hạc, rùa và các đồ thờ bằng đồng khác… Điều đặc biệt là, tất cả các sản phẩm đồ đồng đều được các nghệ nhân tài hoa của làng đúc hoàn toàn bằng phương pháp thủ công.

Kể về nghề đúc đồng ở Trà Đông, Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Bá Châu - cho biết, nghề đúc đồng của làng có từ thời xa xưa, cách đây cả nghìn năm về trước và được truyền dạy từ đời này qua đời khác. “Ngày nhỏ, tôi thường theo bố đi đúc đồng, năm tháng trôi qua, tình yêu với nghề đúc đồng gắn vào mình lúc nào không hay. Đến nay, đã gần 50 năm tôi găn bó với nghề này” - ông Châu chia sẻ.

Theo ông Châu, kể từ khi gắn bó với nghề đúc đồng, ông đã được nếm trải nhiều thăng trầm với nghề. Thậm chí có quãng thời gian, làng nghề hoạt động kém, do người tiêu dùng chuyển sang dùng đồ nhôm, sắt, gang, nhựa, inox... bởi giá thành rẻ hơn và mẫu mã đa dạng. Khoảng hơn một thập kỷ trước, nghề đúc đồng mới bắt đầu dần hồi sinh trở lại, khi nhiều người đi tìm mua đồ đồng nhiều hơn.

“Năm 1998, tôi thấy anh em trong làng đi mua những chiếc trống đồng nhỏ, sau đó mang về bán lại với giá cao, thu nhập tốt, vì lẽ đó mà ý tưởng đúc trống đồng bắt đầu nảy ra trong đầu tôi. Nghĩ là làm, ngay sau đó tôi mày mò triển khai, tuy nhiên trong suốt 1 năm ròng, làm cái nào ra thất bại cái đó. Bao nhiêu vốn liếng, tiền bạc vay mượn tôi đều dồn vào những chiếc trống đồng nhưng đổi lại là tay trắng và lâm cảnh nợ nần” - ông Châu nhớ lại.

Cũng theo ông Châu, dù thất bại liên tục nhưng ông không nản lòng, mà vẫn quyết tâm thực hiện bằng được ước muốn của mình. Sau chuỗi ngày thất bại, ông rong ruổi khắp các tỉnh thành từ Nam chí Bắc để học kỹ thuật làm trống đồng. Tuy nhiên, hầu như không có nơi nào làm về sản phẩm trống đồng. Không nản chí, ông tiếp tục trở về quê tìm tòi, đọc sách, nghiên cứu các mẫu vật trống đồng ở những bảo tàng, sau đó lại bắt tay tiếp tục đúc trống đồng.

“Trải qua 2 năm miệt mài, đầu tư nhiều công sức và tiền bạc vào nghiên cứu làm trống đồng, năm 2000 tôi chính thức đúc thành công trống đồng. Thực sự khi đúc thành công chiếc trống đồng đầu tiên, cảm xúc của tôi vui mừng khôn xiết, bởi đây không chỉ là thành quả sau nhiều năm nghiên cứu, mà còn là dấu mốc, đặt nền móng cho rất nhiều chiếc trống đồng ra đời sau này” - ông Châu chia sẻ.

Theo ông Châu, ngay sau khi đúc thành công trống đồng, ông đã cho làm ra những sản phẩm cỡ nhỏ và tiến hành truyền dạy kinh nghiệm, kỹ thuật làm trống cho con cháu, người thân trong gia đình cũng như nhiều người dân trong làng. “Nghề đúc đồng không chỉ đơn thuần là làm theo quy trình sẵn có mà còn phải thổi vào từng sản phẩm, nét văn hóa truyền thống. Để có được một sản phẩm đúc đồng đạt tiêu chuẩn cần phải trải qua một quy trình kỹ thuật phức tạp bao gồm từ làm khuôn, pha chế hợp chất, nấu đồng, đúc sản phẩm, trong suốt quá trình này đòi hỏi người thợ phải chú tâm, cẩn thận chau chuốt từng chi tiết nhỏ nhất” - ông Châu cho hay.

Nghệ nhân của những kỷ lục

Với việc đúc thành công trống đồng, cung ứng ra thị trường và được nhiều người biết đến, năm 2008, ông Châu đã thành lập công ty. Đến năm 2010, trước dịp Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, doanh nghiệp của ông Châu cùng các nghệ nhân khác trong Cụm làng nghề đúc đồng Trà Đông đã hoàn thành 101 chiếc trống đồng để phục vụ sự kiện này (trong đó có 100 chiếc có đường kính 60cm và 1 chiếc có đường kính 1m).

Với việc cho ra các sản phẩm đúc đồng nói chung và trống đồng nói riêng đạt chất lượng cao, năm 2011, Cục Công nghiệp địa phương Bộ Công Thương va ngành chức năng tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp cùng doanh nghiệp của ông Châu mở lớp đào tạo nghề đúc đồng với số lượng khoảng 300 học viện tham gia. Thông qua lớp học, nhiều học viên đã nắm được kỹ thuật và đúc thành công trống đồng.

Đến năm 2012, doanh nghiệp của Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Bá Châu đã bắt đầu triển khai đúc các trống đồng cỡ lớn, điển hình như chiếc trống cỡ đại đâu tiên ông làm có đường kính lên đến 2,05 m, cao 1,6 m và hiện đang trừng bày, lưu giữ tại thị xã Long Khánh, tỉnh Đồng Nai.

Với những cố gắng không ngừng nghỉ, năm 2016, ông Nguyễn Bá Châu được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Đến năm 2017, Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu được giao trọng trách đúc 1.000 pho tượng Mẹ Âu Cơ làm quà tặng các nguyên thủ, chính khách của 21 nền kinh tế đến dự Hội nghị Cấp cao APEC tổ chức tại Đà Nẵng.

Được biết, đến hiện tại chiếc trống đồng lớn nhất được Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu đúc thành công có đường kính lên tới 2,35 m, chiều cao 1,87m và nặng gần 4 tấn. Chiếc trống này cũng đã được công nhận là chiếc trống đồng có kích thước lớn nhất Việt Nam và hiện đang được trưng bày tại làng nghề đúc đồng Trà Đông.

Ngoài chiếc trống đồng lớn nhất Việt Nam, Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu còn xác lập 3 kỷ lục khác gồm: Trống đồng 2 mặt có một không hai ở Việt Nam (hiện đang được lưu giữ ở Thiền viện Trúc lâm Hàm Rồng); Đôi tượng đồng thần đèn ngồi quỳ (là một trong 30 báu vật của Việt Nam) hiện đang lưu giữ tại một ngôi chùa ở làng cổ Đông Sơn, TP.Thanh Hóa và kỷ lục đúc tượng Mẹ Âu Cơ làm quà tặng tại Hội nghị cấp cao APEC có số lượng nhiều nhất Việt Nam.

Theo Nghệ nhân Nguyễn Bá Châu, để có được thành quả như ngày hôm nay, ngoài sự cố gắng của bản thân, nhiều năm qua được sự giúp sức của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương đã tạo nên một làng nghề Trà Đông quy mô, to đẹp. Qua đó, góp phần tích cực trong việc xây dựng, quảng bá thương hiệu đúc đồng của địa phương đến với không chỉ thị trường trong nước mà cả các thị trường nước ngoài.