Đạo diễn Nguyễn Hữu Phần sinh năm 1948 tại Hà Nội. Ông tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Khi ra trường, ông làm giáo viên dạy văn.
Cơ duyên đưa ông đến với phim ảnh, khi một lần đến chơi với bạn thân đang công tác tại Xưởng phim truyện, ông bị thu hút bởi công việc sản xuất phim.
Từ đó, NSND Nguyễn Hữu Phần quyết định nghỉ nghề giáo và chuyển sang lĩnh vực làm phim. Ông đảm nhận vai trò thư ký cho các đạo diễn Phạm Văn Khoa, Bắc Xuyến, Nguyễn Ngọc Chung, Trần Vũ.
Năm 1979, Nguyễn Hữu Phần cùng Khải Hưng, Đỗ Minh Tuấn, Vũ Châu trở thành sinh viên khóa một của Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh.
Năm 1992, ông cùng Lưu Trọng Ninh, Hoàng Nhuận Cầm, Phi Tiến Sơn thành lập Trung tâm Điện ảnh Trẻ dưới sự bảo trợ của Hội Điện ảnh Việt Nam.
Cùng trong năm 1992, ông sản xuất phim "Em còn nhớ hay em đã quên" vai trò biên kịch và đồng đạo diễn với Phi Tiến Sơn.
Bộ phim lấy cảm hứng từ nội dung 11 ca khúc do nhạc sĩ Trịnh Công Sơn sáng tác, xoay quanh người lính Quang Sơn và niềm đam mê âm nhạc của anh.
Phim được phát hành đem lại nhiều thành công cả về doanh thu lẫn nghệ thuật.
Các nhân vật chính trong phim đều được hư cấu, chỉ mượn hình tượng Trịnh Công Sơn, Khánh Ly, Diễm…
Phim quy tụ dàn diễn viên đình đám thời bấy giờ: Lê Công Tuấn Anh (vai Quang Sơn), Trương Ngọc Ánh (vai Diễm), Hoàng Hồng Nhị (vai Huyền My)…
Bộ phim thành công lớn với 4 giải Bông sen bạc và giải dành cho Nam diễn viên chính, Âm nhạc và Biên kịch.
Đến năm 1994, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần được đạo diễn Khải Hưng mời về Hãng phim truyền hình thuộc Đài Truyền hình Việt Nam (VFC).
Trong thời gian công tác tại Đài, ông ra mắt phim "Lẽ nào anh lại quên". Đây là bộ phim đầu tiên của chương trình Văn nghệ Chủ nhật do Nguyễn Hữu Phần làm đạo diễn.
Năm 1996, ông tiếp tục cho ra mắt bộ phim "Những mảnh đời của Huệ" gây được tiếng vang lớn với khán giả.
Ngoài các tác phẩm kể trên, NSND Nguyễn Hữu Phần còn đứng sau loạt phim ấn tượng về nông thôn như: Đất và người, Ma làng, Gió làng Kình, Làng ma - 10 năm sau.
Đặc biệt, phim "Đất và Người", "Ma Làng" còn đem về cho ông giải Đạo diễn xuất sắc tại Lễ trao giải Cánh diều năm 2002 và năm 2007.
Ở Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 28 (năm 2009), bộ phim "Gió làng Kình" được vinh danh với giải Vàng của LHP.
Ngoài những phim khai thác đề tài nông thôn, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần còn có nhiều tác phẩm tiểu biểu khác như: Ngọt ngào và man trá, Ông trẻ về ăn Tết, Người năm ấy của mẹ, Cảnh sát hình sự (phần 3: Truy đuổi tội phạm), Về quê ăn Tết, Con đường gian khó, Đen trắng…
Với những cống hiến cho nghệ thuật, năm 2015, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.
Ông còn có biệt danh là "ông Phần nông thôn" bởi cách nhìn sắc sảo để cho ra đời hàng loạt tác phẩm phim về đề tài nông thôn đầy sinh động, bi hài ở thời kỳ đổi mới.
