Có thông tin cho rằng, Dự án điện phân nhôm Đắc Nông của Công ty TNHH Luyện kim Trần Hồng Quân được ưu đãi khủng về cơ chế chính sách là điều không hợp lý. Là người từng trực tiếp chỉ đạo việc nghiên cứu, đề xuất cơ chế chính sách đối với Dự án này, ông có bình luận gì về nhận xét trên?
Trong công nghiệp khoáng sản, với chủ trương phải tăng cường chế biến sâu, hạn chế xuất khẩu tài nguyên thô hoặc sơ chế, từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước đã tiến hành nghiên cứu việc đầu tư điện phân nhôm từ nguồn quặng bôxit Tây Nguyên. Song do nhiều nguyên nhân mà chủ yếu là nguồn điện còn hạn chế nên việc đầu tư chưa thực hiện được.
Tiếp đó, trong suốt hơn 20 năm qua, nhiều lần việc điện phân nhôm lại được đặt ra, nhưng nguồn điện và giá điện vẫn là cản trở lớn cho việc đầu tư dù lĩnh vực này đã được đưa vào Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Dự án điện phân nhôm có công suất thiết kế ban đầu là 300.000 tấn nhôm thô/năm. Tuy nhiên, xét thấy nhu cầu nhôm đang tăng nhanh, mà Việt Nam vẫn phải nhập khẩu toàn bộ, Chính phủ đã khuyến khích chủ đầu tư xem xét nâng công suất lên 450.000 tấn nhôm thô/năm.
Dự án sử dụng công nghệ điện phân nhôm với dòng điện 500 kA là công nghệ hiện đại nhất thế giới hiện nay. Dự án đặt tại KCN Nhân Cơ của tỉnh Đắk Nông, cạnh Nhà máy alumin Nhân Cơ, nguồn cung cấp alumin chính cho Dự án. Báo cáo ĐTM đã được Bộ TNMT phê duyệt từ tháng 2/2015. Dự án sẽ hoàn thành và đưa vào sản xuất trong năm 2019 (chậm hơn dự kiến do việc đầu tư và bàn giao hạ tầng KCN của tỉnh Đắk Nông bị chậm tiến độ).
Với tổng mức đầu tư 688 triệu USD, Dự án sử dụng 20% vốn tự có của chủ đầu tư và 80% vốn vay thương mại. Phần vốn vay thương mại Vay tín dụng xuất khẩu (không được Chính phủ bảo lãnh) và vay tín dụng trong nước cơ bản đã được thu xếp xong.
Những thông tin trên cho thấy Dự án đáp ứng đầy đủ các điều kiện của lĩnh vực đặc biệt ưu đãi đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư 2005 và những ưu đãi về đầu tư mà Dự án được hưởng về thuế, sử dụng đất, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng.... là thực hiện theo quy định của pháp luật.
Do vậy, cái gọi là cơ chế ưu đãi “khủng” đối với Dự án này là hoàn toàn không đúng.
Một trong số những ưu đãi được nhắc tới là giá điện. Cụ thể, ngành điện sẽ phải bù lỗ cho dự án đến 1 tỉ USD trong 10 năm. Vấn đề này có đúng không, thưa ông?
Tôi xin khẳng định số liệu 1 tỉ USD bù lỗ cho dự án là không đúng. Chính phủ đã chỉ đạo việc xác định giá điện cho Dự án phải đảm bảo nguyên tắc Dự án và nền kinh tế đều phải có hiệu quả và giá bán điện là giá thành điện tại cấp điện áp 220 kV.
Bộ Công Thương đã chỉ đạo tính toán, đề xuất và Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt giá điện 5 cent/kWh cho Dự án với điều kiện chủ đầu tư phải tự đầu tư xây dựng, quản lý và vận hành trạm biến áp 220 kV; giá điện 5 cent/kWh chỉ áp dụng cho 10 năm đầu kể từ khi đi vào sản xuất để giúp cho dự án thu hồi vốn và có hiệu quả ở mức hợp lý. Sau 10 năm, giá điện cho Dự án sẽ áp dụng theo giá thị trường.
Mức giá điện 5 cent/kWh này thực tế là cao hơn nhiều so với giá điện đang áp dụng với các nhà máy điện phân nhôm trên thế giới (ở mức từ 2,8 đến 4 cent/kWh).
Con số 1 tỉ USD bù giá điện là do nhầm lẫn khi người ta so sánh giá điện 5 cent/kWh với giá bán lẻ điện cấp điện áp 110 kV trở lên quy định của Bộ Công Thương.
Nếu hiểu đúng bản chất vấn đề thì khi xác định mức hỗ trợ giá điện cho dự án cần phải so sánh giá 5 cent/kWh với giá điện ở cấp điện áp 220 kV cấp cho Dự án.
Căn cứ kết quả kiểm toán của ngành điện và đề xuất giá điện cho Dự án lên Chính phủ, giá thành điện cấp điện áp 220 kV với điều kiện Chủ đầu tư phải tự đầu tư trạm biến áp 220 kV chỉ bằng 72% giá bán lẻ điện bình quân. Theo Biểu giá điện ban hành từ ngày 15.3.2015-30.11.2017 (khi dự án được Chính phủ đồng ý chấp thuận giá điện 5 cent/kWh), giá bán lẻ điện bình quân được áp dụng là 1.622,01 đ/kWh (tương đương 7,2 cent/kWh). Nếu không được ưu đãi giá điện thì Dự án phải mua điện bằng giá thành điện cấp điện áp 220 kV là 1.168 đ/kWh (7,2 cent/kWh x 72%=5,19 cent).
Ở thời điểm tính toán, so với mức giá 5 cent/kWh mà Dự án được hưởng, mức hỗ trợ là 0,19 cent/kWh, chứ không phải là 2,2 cent/kWh (để ra con số 1 tỷ USD như một số tờ báo đã nêu).
Cần phải hiểu rằng, việc hỗ trợ giá điện là chính sách của Chính phủ nhằm một mục tiêu cụ thể, ở trường hợp này là tạo dựng ngành công nghiệp nhôm mà Việt Nam chưa hề có tới nay. Chính phủ đã chỉ đạo bổ sung nhóm khách hàng điện phân nhôm này vào cơ cấu Biểu giá điện và cho phép ngành điện thực hiện cơ chế bù chéo để Nhà nước không phải bỏ vốn ngân sách ra hỗ trợ và ngành điện cũng không phải bù lỗ.
Cũng cần nói thêm, ngoại trừ một số nhà máy điện phân nhôm trên thế giới tự đầu tư nhà máy điện riêng, tất cả các quốc gia có công nghiệp nhôm đều có chính sách trợ giá điện cho luyện nhôm dưới hình thức này hay hình thức khác.
Nhưng nhiều ý kiến vẫn băn khoăn về tính hiệu quả của Dự án điện phân nhôm Trần Hồng Quân với nền kinh tế để được hưởng chính sách ưu đãi về giá điện trong 10 năm, thưa ông?
Báo cáo Chính phủ vào tháng 4.2014, Bộ Công Thương đã tính toán nếu Dự án đi vào hoạt động năm 2017, nộp ngân sách nhà nước của Dự án trong 10 năm (2017 - 2026) là 420 triệu USD. Với mức chênh lệch giữa giá điện bán cho Dự án là 5 cent/kWh và giá thành điện cấp điện áp 220 kV trong giai đoạn 10 năm là 229,76 triệu USD, số dư mà ngân sách nhà nước thu được từ dự án là 190,24 triệu USD.
Ngoài ra, cần phải tính đến các hiệu quả KTXH khác cho nền kinh tế nói chung và 2 tỉnh Lâm Đồng, Đắc Nông cũng như Tây Nguyên nói riêng.
Dự án này do doanh nghiệp tư nhân đầu tư, vay vốn tín dụng xuất khẩu của nước ngoài không cần bảo lãnh của Chính phủ. Tôi được biết, đến nay, phần xây dựng nhà xưởng của dự án điện phân nhôm đã cơ bản hoàn thành, dự kiến từ quý III/2018, ngay sau khi tỉnh Đắk Nông hoàn thành và bàn giao cơ sở hạ tầng KCN Nhân Cơ thì các nhà thầu nước ngoài sẽ triển khai công tác lắp đặt thiết bị và dự kiến cuối năm 2019 chúng ta sẽ có sản phẩm nhôm kim loại đầu tiên. Đây là minh chứng sống động cho việc thực hiện chủ trương khuyến khích phát triển mạnh kinh tế tư nhân mà Đảng ta đã đưa ra.
