Đa dạng nguồn cung thuốc lá
Với khoảng 15,6 triệu người hút thuốc, Việt Nam thuộc top 15 quốc gia tiêu thụ thuốc lá hàng đầu thế giới. Ước tính mỗi năm, người Việt sử dụng 31.000 tỉ đồng cho chi tiêu thuốc lá; 24.000 tỉ đồng cho chi phí y tế liên quan tới tác hại của khói thuốc lá. Hiện thị trường Việt Nam không chỉ có các sản phẩm thuốc lá điếu mà còn những sản phẩm thuốc lá khác bao gồm thuốc lào, xì gà, thuốc lá tẩu...
Trong vài năm trở lại đây, thị trường chợ đen xuất hiện ngày càng nhiều các loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng (hay còn gọi là thuốc lá nung nóng, thuốc lá không khói). Bên cạnh đó là các sản phẩm cung cấp nicotine thay thế thuốc lá như miếng dán nicotin, bình xịt nicotin, ống hít nicotin, thuốc lá ngậm…
Hiện nhu cầu cho các sản phẩm này đang tăng cao qua nhiều năm. Nếu như trước đây, các tay buôn lậu chỉ bán thông qua các hội nhóm kín thì nay những sản phẩm này đã được bày bán công khai, thách thức cơ quan quản lý tại các trục đường lớn của Hà Nội, Sài Gòn. Người mua dễ dàng đặt hàng chỉ bằng một cuộc gọi hoặc thông qua các ứng dụng Zalo, Facebook. Các vụ buôn lậu các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng ngày càng tăng cao bất chấp tình hình dịch bệnh cả nước. Đến nay, Việt Nam vẫn là nước có tỉ lệ buôn lậu thuốc lá cao trong khu vực.
Nếu không thể hoàn toàn ngăn chặn, WHO khuyến khích các nước sớm quản lý
Không chỉ có Việt Nam quan tâm đến thuốc lá thế hệ mới, mà sự xuất hiện của các sản phẩm này còn là vấn đề bàn thảo của các nước, các tổ chức trên toàn cầu. Sự có mặt của các sản phẩm thuốc lá và các sản phẩm nicotin thế hệ mới trên phần lớn các nước đã được thảo luận tại Hội nghị các Bên (COP) do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chủ trì từ phiên họp thứ 3 (COP3) vào năm 2008. Theo đó, Công ước khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) ra đời nhằm hướng dẫn các nước thực thi kiểm soát việc hút thuốc lá trên toàn cầu.
Hội nghị các Bên phiên họp thứ 7 đã đưa ra các phương án quản lý chi tiết đối với thuốc lá điện tử có nicotin (ENDS) và không có nicotin (ENNDS), nếu việc cấm là không khả thi.
Theo đó, một số điểm nổi bật trong việc quản lý chính là không cho phép sản phẩm tiếp cận đến những đối tượng chưa thành niên bao gồm hạn chế mùi hương, quảng cáo, các biện pháp chống buôn lậu, quy định an toàn cháy nổ, ngăn ngừa các công bố liên quan đến sức khỏe chưa được kiểm chứng… Liên quan đến vấn đề thuế lên sản phẩm này, văn bản COP7 cũng nêu rõ các sản phẩm thuốc lá điếu đốt cháy nên bị đánh thuế ở mức cao hơn ENDS/ENNDS để ngăn chặn việc bắt đầu hút thuốc và giảm việc tái hút thuốc.
Đến Hội nghị các Bên phiên họp thứ 8, các sản phẩm thuốc lá làm nóng được nhìn nhận là sản phẩm thuốc lá, chịu sự điều chỉnh của tất cả các điều khoản liên quan của Công ước Khung FCTC của WHO cũng như các quy định và sự kiểm soát có liên quan của nước sở tại. Báo cáo Tiến độ Toàn cầu năm 2018 về việc Thực hiện Công ước Khung FCTC, các quốc gia đều đánh giá rằng sản phẩm thuốc lá và các sản phẩm nicotine thế hệ mới trên thị trường của mình, thường là nằm ngoài khung pháp lý hoặc khung quy định của các quốc gia này. Cụ thể, 102 trong số 181 Bên tham gia báo cáo rằng các sản phẩm nicotine thế hệ mới hiện diện trên thị trường của họ nhưng chỉ 63 quốc gia trong số đó có khung quản lý quản lý các sản phẩm này ở thời điểm đó.
Do vậy, Công ước Khung FCTC cũng nhấn mạnh rằng việc cho phép các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tồn tại trên thị trường mà không quản lý có thể đe dọa các chiến lược kiểm soát thuốc lá, cũng như làm suy yếu nỗ lực của Công ước trong việc ngăn chặn hành động hút thuốc trở thành một hành vi bình thường trên toàn cầu.
Hiện không chỉ WHO dành nhiều sự quan tâm đến các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, mà Cục Quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã làm nhiều nghiên cứu, xác nhận khả năng giảm thiểu phơi nhiễm, từ đó cho phép các loại thuốc lá thế hệ mới đã qua kiểm nghiệm được phép công bố thông tin này. Đến nay, trong các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới chỉ có thuốc lá làm nóng và thuốc lá ngậm snus đã được FDA thẩm định hồ sơ và cho phép thương mại tại thị trường Hoa Kỳ. Hành động này của FDA nhằm mục đích giúp cho chính phủ các nước có thêm nhiều sở cứ khoa học để tham khảo và đưa ra quyết định phù hợp với tình hình quốc gia hiện tại.
Trên website của FDA cũng đã công bố đầy đủ, đa chiều thông tin khoa học về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới để cho thấy nếu không thể cai thuốc thì việc chuyển đổi hoàn toàn từ thuốc lá điếu sang các sản phẩm thay thế không khói thì vẫn tốt hơn so với việc những người này hút tiếp tục thuốc lá điếu.
