Phát hiện 2 bộ hài cốt…
Ngày 4.6.1996 (sau đây, các mốc ngày tháng không ghi năm đều là năm 1996), lãnh đạo tỉnh Thanh Hoá đã vào Quảng Bình làm lễ trang trọng đón 8 tiểu chứa hài cốt của các chiến sĩ hy sinh tại hang Tám Cô về quê hương huyện Hoằng Hoá an táng.
Tuy nhiên, theo anh Lê Quốc Trương (xóm 3, xã Hoằng Thịnh, Hoằng Hoá) - em trai liệt sĩ Lê Thị Lương, ngày 3.6, Ban Chính sách xã và huyện báo tin cho gia đình biết là ngày mai (4.6) tỉnh sẽ đưa hài cốt của 8 liệt sĩ về nghĩa trang liệt sĩ, mời các gia đình ra dự lễ. “Vào 7h sáng 4.6 gia đình chúng tôi tập trung ra ngoài nghĩa trang dự lễ. Buổi lễ diễn ra trang trọng và chu đáo. Vì sự khao khát của gia đình trong 24 năm qua nên tôi tự tay mở ra xem một tiểu trên mặt có phủ vải đỏ, tháo vải ra xem chỉ có đất cát nằm dưới. Tôi định thò tay móc xem nhưng họ không cho xem, họ bảo đây là việc cấm kỵ”.
Sự thật, thực hiện chỉ đạo của Bộ LĐTBXH cho phép xây dựng Nhà bia tưởng niệm, ghi tên liệt sĩ tại hang đá km16 đường 20, Sở LĐTBXH Quảng Bình đã ký hợp đồng với Xí nghiệp Xây dựng Trường Xuân (nay là Cty CP xây dựng Trường Xuân) xây dựng.
Ngày 28.7 khi tạo rãnh thoát nước, công nhân Xí nghiệp Trường Xuân phát hiện 2 bộ hài cốt. Theo kết luận của thanh tra tỉnh Quảng Bình: “Khoảng cách giữa bộ xương giữa hang và 2 bộ hài cốt đo được là 2,5m. Hai bộ hài cốt này nằm dưới phiến đá khoảng 3 người vần”.
Ông Hoàng Minh Thảo - công nhân XN Trường Xuân, người phát hiện, trực tiếp chỉ đạo và cất bốc 2 bộ hài cốt này đã cùng PV Báo Lao Động trở lại hang Tám Cô. Tại đây, ông Thảo chỉ rõ việc phát hiện và cất bốc. Theo đó, ngay tại vị trí bậc cuối cùng của hang hiện nay là nơi phát hiện 2 bộ hài cốt. Theo ông Thảo, 2 bộ hài cốt khi phát hiện vẫn còn nguyên đầu, tay chân và nằm riêng từng bộ một, nằm chéo với nhau. “Khi đó chúng tôi xác định là nữ vì xương nhỏ hơn và có tư trang, dây chun quần của nữ và có kỷ vật ghi tên”. Kỷ vật đó được xác định là của liệt sĩ Lê Thị Lương với chiếc ca làm bằng ống pháo sáng ghi dòng chữ “Kỷ niệm tặng em: Lê Thị Lương”.
Sau khi phát hiện 2 bộ hài cốt, ông Hoàng Minh Ngữ - GĐ Xí nghiệp Trường Xuân (nay là TGĐ Cty CP xây dựng Trường Xuân) - đã báo cáo về Sở LĐTBXH. “Ngày 30.7, hai cán bộ sở là ông Thắng và ông Thanh trực tiếp lên đưa 2 bộ hài cốt này về nghĩa trang Thọ Lộc đồng thời thuê 2 người đào 2 ngôi mộ tượng trưng có tên là Nguyễn Văn Huệ và Lê Thị Mai (2 liệt sĩ này có tên trong danh sách 8 liệt sĩ TNXP hy sinh tại hang đá km16 đường 20, mộ tưởng niệm được làm trong thời gian chưa khai quật hang) và chôn cất 2 bộ hài cốt vào 2 ngôi mộ tượng trưng trên” - trích kết luận thanh tra.
Từ năm 2013 tới nay, cứ tới tháng 7, PV Báo Lao Động cũng gặp người quản trang là ông Lê Văn Cư. Ông Cư xác nhận có việc 2 cán bộ đưa hài cốt về, để ở nhà chờ rồi sau đó tối trời có 2 người mai táng vào 2 ngôi mộ gió. 2 người dân được thuê đó chính là các ông Nguyễn Văn Thịnh và Trần Văn Hùng ở xóm Rẫy, xã Vạn Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình.
… và 4 bộ nữa
Vào chiều 30.7.1996, thợ xây dựng lại tiếp tục phát hiện và cất bốc được 4 bộ hài cốt nữa.
Xác nhận tại hang hiện nay, ông Thảo - người trực tiếp cất bốc chỉ cho PV rõ hơn vị trí phát hiện và cất bốc 4 bộ hài cốt. Theo đó, 4 bộ hài cốt này nằm ngay cạnh cửa hang ngày trước, là cửa hang nhỏ (hiện nay vẫn còn dấu tích của con đường nhỏ phía hông trái hang). 2 bộ nằm ngay cạnh chân ban thờ bên trái hiện nay, được xác định là của nam vì xương to hơn. 2 bộ còn lại nằm phía bên kia cửa hang. Sau khi cất bốc, ông Hoàng Minh Thảo chính là người đi bộ từ hang ra tỉnh báo cáo sở.
“Ngày 2.8, Sở LĐTBXH gồm đồng chí Thắng và đồng chí Thanh mới lên nhận tiếp 4 bộ hài cốt đưa về đặt tại nhà quản trang của nghĩa trang Thọ Lộc (Bố Trạch) và thuê người trông giữ, hương khói 1 ngày đêm. Sáng 3.8 an táng thành 4 mộ mới và thuê người đào 2 hài cốt đã chôn ở 2 mộ tượng trưng hôm trước đem an táng cùng với 4 bộ hài cốt mới thành một dãy mộ thẳng hàng (mộ vô danh với dòng chữ ghi trên bia: Liệt sĩ đưa từ đường 20 về)” - trích kết luận thanh tra.
Tháng 7.2017, làm việc với PV Báo Lao Động, ông Hoàng Minh Ngữ lại khẳng định những thông tin trên hoàn toàn chính xác vì ông chính là người cùng đưa 4 bộ hài cốt liệt sĩ lên đây. Ông Lê Văn Cư - quản trang cũng xác nhận điều này.
Mộ có cốt thành vô danh, mộ có danh không cốt
Hiện nay ở những dãy cuối phía bên phải (từ cổng vào) nghĩa trang Thọ Lộc, 6 ngôi mộ thẳng hàng vẫn còn đó, hằng ngày ông Cư và đồng bào, đồng đội vẫn hương khói cho các anh chị. Chỉ có điều, trong đó có cốt nhưng bia lại ghi vô danh, còn ở nơi khác, có danh nhưng lại không có cốt.
Kết luận của thanh tra tỉnh Quảng Bình thời điểm đó khẳng định: “Đây là thể hiện việc làm không bình thường, tuỳ tiện, thiếu khách quan, vi phạm nguyên tắc quản lý nhà nước về mộ và nghĩa trang liệt sĩ”.
Kết luận của Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Bình ngày 9.11 cũng khẳng định: “Sau khi phát hiện 6 bộ hài cốt, nhưng không báo cáo với lãnh đạo tỉnh để thỉnh thị xin ý kiến chỉ đạo xử lý mà tự ý giải quyết một cách vội vàng, lúng túng, không bình thường, thể hiện sự đối phó, lẩn tránh trách nhiệm lại tiếp tục dẫn đến hậu quả nghiêm trọng hơn”.
Trong kết luận trên, “Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Bình giao trách nhiệm cho Ban Cán sự Đảng UBND tỉnh chỉ đạo UBND tỉnh tổ chức kiểm điểm nghiêm túc và có hình thức kỷ luật những sai phạm trên của lãnh đạo Sở LĐTBXH và các cá nhân liên quan…”.
Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Bình khẳng định “6 bộ hài cốt tìm được (khi làm bia tưởng niệm, đào rãnh thoát nước) là của 6 liệt sĩ TNXP. Thường vụ Tỉnh uỷ thống nhất cử đoàn do một đồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh làm trưởng đoàn, đồng chí GĐ Sở LĐTBXH và một số thành viên ra làm việc với UBND tỉnh Thanh Hoá để tiếp tục đưa 6 hài cốt về cho thân nhân các gia đình”.
Những tưởng sau kết luận thanh tra, sau kết luận rất rõ ràng của Thường vụ Tỉnh uỷ, sai lầm sẽ được sửa chữa, hài cốt các liệt sĩ sẽ được về với đất mẹ Hoằng Hoá…
Nhưng không, chỉ sau đó 21 ngày, vì nhiều sức ép khác nhau, chính Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Bình lại ra một thông báo khác “xem xét lại việc tìm kiếm cất bốc hài cốt liệt sĩ tại km16 đường 20”. Thông báo “xem xét lại” này với nhiều kết luận khiên cưỡng đã dường như phủ nhận tất cả công sức của thanh tra, công tâm của chính Thường vụ và công luận trước việc làm vô tâm, vô đạo. Thông báo này khiến sự việc trở nên vô lý đến tận ngày nay.
Và con đường về quê nhà của các liệt sĩ bị tắc từ ngày đó…
Không có bất kỳ đoàn công tác nào ra Thanh Hoá làm việc để đưa các anh chị về với mẹ.
Mẹ mong con được gọi đúng tên
35 năm qua, mẹ Lê Thị Ngoạn - mẹ liệt sĩ Lê Thị Lương - vẫn từng ngày trông ngóng được thắp lên mộ con gái yêu nén hương vì đến nay, tất cả thân nhân đều không biết phần mộ người thân mình chính xác là mộ nào. Vì vậy, đến ngày giỗ, ngày kỷ niệm, cả 8 gia đình đều đi thắp hương khắp lượt các anh chị. “Bao nhiêu năm qua rồi, mẹ trông chờ điều gì nhất?” - tôi hỏi. Mẹ Ngoạn mắt ngấn nước: “Mẹ biết con mẹ hy sinh vì đất nước, nhưng giờ mẹ chỉ mong xác định được có tên, có tuổi rồi thì đưa về quê cũng được, hay ở trong đó cũng được, mô cũng là trên đất nước mình”.
Tất cả thân nhân của 8 liệt sĩ đều có chung tâm nguyện. Họ không muốn trách ai hay mong cơ quan chức năng quy trách nhiệm cho ai. Họ chỉ mong xác định được đúng xương cốt của người thân. Vậy thôi.
Tháng 8.2017, ngay khi tiếp nhận thông tin từ PV Lao Động, ông Nguyễn Đình Xứng - Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hoá - đã gọi điện cho GĐ Sở LĐTBXH Thanh Hoá xem xét kiểm tra thông tin và nhanh chóng có kế hoạch báo cáo cấp trên tham gia xét nghiệm ADN để trả lại tên cho các liệt sĩ.
Tháng 8.2017, ông Đào Ngọc Dung - Bộ trưởng Bộ LĐTBXH - đã chỉ đạo Cục trưởng Cục Người có công nhanh chóng tổ chức cho xét nghiệm ADN nhằm trả lại tên cho các liệt sĩ.
Chúng ta cùng chờ ngày các liệt sĩ được trả lại tên. Lao Động sẽ tiếp tục thông tin.
8 mộ tưởng niệm ở nghĩa trang Thọ Lộc có tên nhưng không có cốt. 6 mộ cũng ở nghĩa trang này có cốt, có liệt sĩ rất dễ định danh như liệt sĩ Lê Thị Lương nhưng cũng thành vô danh. Ở nghĩa trang huyện Hoằng Hoá có 2 ngôi mộ, một của liệt sĩ Hoàng Văn Vụ và một mộ chung với 7 tiểu. Dường như người ta cũng biết sự thật nên đã không dám lập 7 mộ riêng rẽ.
