Trước đó, PV Báo Lao Động đã điều tra dài ngày về sự việc và sự thật, không ai có thể tưởng tượng nổi.
Kỳ 1: Tách một cụm xương nhỏ thành 7 tiểu
24 năm sau ngày 8 chiến sĩ TNXP hy sinh tại hang Tám Cô (Bố Trạch, Quảng Bình), năm 1996, Sở LĐTBXH tỉnh Quảng Bình phối hợp Đại đội Công binh tỉnh Quảng Bình tiến hành khai quật hang, cất bốc hài cốt các liệt sĩ. Tuy nhiên, quá trình cất bốc đã có nhiều sai sót nghiêm trọng.
Hy sinh anh dũng
Sự hy sinh anh dũng của 8 liệt sĩ TNXP tại hang Tám Cô đã được Nhà nước, đồng bào ghi nhận, truyền tụng mấy chục năm qua.
Bản tóm tắt thành tích tập thể tổ 8 liệt sĩ TNXP thuộc Đại đội 217, Đội TNXP 25, Ban Xây dựng 67, Đoàn 559 của Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh Quảng Bình đề nghị Nhà nước truy tặng Danh hiệu Anh hùng LLVTND đã thể hiện rõ sự hy sinh anh dũng của 8 liệt sĩ TNXP.
Ngày 14.11.1972, Đại đội TNXP 217 nhận được lệnh của Bộ Tư lệnh Đoàn 559 phải cấp tốc giải phóng giao thông cho đoàn xe quân sự gồm 150 chiếc vượt qua đường 20 Quyết Thắng chở vũ khí, hàng hoá vào Nam. Với tinh thần quả cảm, kiên cường “máu có thể đổ nhưng đường không thể tắc”, các chiến sĩ TNXP đã lao ra đường làm nhiệm vụ, khi sắp hoàn thành thì bất ngờ báo động có máy bay oanh tạc, các chiến sĩ trong đơn vị đã kịp rút về hầm trú ẩn, riêng 8 TNXP kịp thời chạy vào ẩn nấp ở một hang đá lớn. Ngay sau đó, máy bay Mỹ ném bom xuống khu vực Km16+200 ba loạt khoảng 180 quả bom cỡ lớn. Cả không gian rung chuyển, đất đá mù mịt, đường 20 bị phá nát, cắt đoạn. Đúng lúc đó, do sức ép của bom, một khối đá lớn lăn xuống đánh sập trần hang, lấp kín miệng hang nơi 8 chiến sĩ đang trú ẩn.
Khi máy bay Mỹ rút, đơn vị biết 8 TNXP bị vùi trong hang, đồng đội tìm mọi cách đưa các anh chị ra nhưng không thể. Đồng đội bên ngoài vẫn còn nghe tiếng kêu cứu “các anh các chị ơi, cứu em với!”; “bầm ơi, cứu con!”…
Tất cả các phương án, kể cả việc đưa xe bánh xích kéo tảng đá đã được thực hiện nhưng đều không thành công. Phương án đánh mìn thì không thể vì sẽ gây sức ép lớn, nguy hiểm tính mạng các anh chị. Đồng đội đau thương đã tìm mọi cách, từ cố chọc lỗ cho không khí lọt vào, dùng ống vàu nhỏ, đục thủng mắt cố đưa sữa, cháo vào trong hang nhưng không thể….
Đến ngày thứ 9, đồng đội không còn ai nghe tiếng các anh chị nữa…
Là người trong cuộc, ông Lê Thanh Am (quê xã Hoằng Trường, huyện Hoằng Hoá, Thanh Hoá), nguyên C phó C217 (Đại đội 217, Đội TNXP 25), Ban Xây dựng 67, thuộc Đoàn 559 viết lại trong đơn kiến nghị như sau: Ngày 14.11.1972, ông với chức vụ là C phó C217 được giao nhiệm vụ đưa 23 thanh niên khoẻ đi làm nhiệm vụ đặc biệt. Xuất phát từ đơn vị lúc 6h sáng, đến gần 11h trưa, có báo động máy bay Mỹ, sợ máy bay oanh tạc, 9 đồng chí, (trong đó có ông Am - PV) vào hang trú chân, còn lại vào trong đơn vị C213.
Ông Am bị đau bụng, đau đầu nên chạy về đơn vị và dặn anh em ở lại cẩn thận. Được vài chục phút sau, máy bay Mỹ ném bom trúng hang khiến 8 chiến sĩ TNXP hy sinh, gồm các liệt sĩ: Nguyễn Mậu Kỷ (sinh năm 1951 - Hoằng Đạt), Hoàng Văn Vụ (1953 - Hoằng Hà), Nguyễn Văn Huê (1951 - Hoằng Trường), Nguyễn Văn Phương (1954 - Hoằng Trường), Lê Thị Mai (1951 - Hoằng Thịnh), Lê Thị Lương (1953 - Hoằng Thịnh), Đỗ Thị Loan (1952 - Hoằng Ngọc), Trần Thị Tơ (1954 - Hoằng Trường). Tất cả các anh chị đều hy sinh ở lứa tuổi 20…
Cuộc khai quật sau 24 năm
24 năm sau, đất nước hoà bình, thống nhất, được Bộ LĐTBXH, Tỉnh uỷ và UBND tỉnh Quảng Bình nhất trí, ngày 14.3.1996 tại Sở LĐTBXH tỉnh đã tiến hành ký hợp đồng “V/V khảo sát khai quật tìm kiếm hài cốt liệt sĩ ở hang đá km16 đường 20” giữa đại diện Sở LĐTBXH tỉnh Quảng Bình là ông Trần Xuân Ái - GĐ Sở và đại diện Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Quảng Bình là ông Lê Xuân Tỵ - Phó Chỉ huy trưởng chính trị.
Hai bên cùng cam kết: Về phía BCH quân sự tỉnh tổ chức phương tiện công binh đảm bảo mở cửa hang, cất bốc và đưa hài cốt liệt sĩ về nghĩa trang hoặc quê nhà theo yêu cầu cụ thể sau khi khai quật. Phía Sở LĐTBXH tỉnh cử cán bộ tham gia, theo dõi, nắm bắt tình hình để báo cáo Ban Chỉ đạo biết, có trách nhiệm tiếp nhận hài cốt, cấp kinh phí…. chịu trách nhiệm liên hệ với các ngành, địa phương có liên quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ cho đến khi giao nhận xong. Kinh phí ước tính 75 triệu đồng, thời gian khởi công từ ngày 22.3.1996.
Ngày 22.3.1996, (từ đây, những mốc thời gian không ghi năm đều là năm 1996) nổ quả mìn đầu tiên khởi công khai quật hang đá tại km16 đường 20 với sự chứng kiến của lãnh đạo Bộ LĐTBXH, lãnh đạo tỉnh và đơn vị công binh, Đoàn 559, lãnh đạo Sở LĐTBXH Quảng Bình.
Theo báo cáo của Đại đội Công binh, ngày 11.5, đoàn khai quật phát hiện ra một bộ hài cốt nguyên vẹn của liệt sĩ Hoàng Văn Vụ. Ngày 12.5, phát hiện chính trung tâm hang đá có một cụm xương lớn, nhiều xương, tóc, răng và một số kỷ vật lộn xộn. Đơn vị thi công tiếp tục đào mở rộng tìm kiếm khắp cả vùng hang nhưng không phát hiện được gì thêm.
Cũng theo báo cáo này, “Ngày 24.5, đoàn gồm Sở LĐTBXH, đồng chí Thạnh (Ban Chính sách), đồng chí Đồng, đồng chí Bình cùng các chiến sĩ và cán bộ của Đoàn 559. Sau khi nghe đồng chí Thạnh (Ban Chính sách) báo cáo tình hình, đoàn đã kiểm tra tỉ mỉ, tại thực tế hiện trường nơi thi công, đoàn đã nhất trí dừng thi công. Ngày 25.5, đoàn chuẩn bị và đưa hài cốt tìm được vào tiểu và đưa lên vị trí hang làm lễ. Theo đó, 1 bộ hài cốt của liệt sĩ Hoàng Văn Vụ để nguyên, cho vào 1 tiểu, còn lại nhất trí phân đều số xương lớn nằm trên diện rộng ra 7 tiểu và lấy đất ở chỗ xương bỏ vào”.
Sau khi làm lễ tại hang, 8 tiểu nói trên được đưa về nghĩa trang Ba Dốc. Ngày 4.6.1996, tiến hành làm lễ bàn giao đưa tiễn 8 liệt sĩ TNXP về quê hương huyện Hoằng Hoá. Một đồng chí Phó Chủ tịch Thanh Hoá dẫn đầu đoàn công tác đón các liệt sĩ về quê hương.
Tuy nhiên, báo cáo của Đại đội Công binh có nhiều điểm mập mờ, đặc biệt về chi tiết “một cụm xương lớn” được chia làm 7 tiểu. Trong báo cáo này, liên tục đề cập đến sự có mặt của các cán bộ Sở LĐTBXH, Đoàn 559…
Ngay sau báo cáo kết quả này, có đơn tố cáo việc làm thiếu trách nhiệm, vô lương tâm, trái đạo lý của một số cán bộ đoàn khai quật, Thanh tra tỉnh Quảng Bình đã vào cuộc và ngày 26.10.1996 kết luận: “Kiểm tra thực tế tại hang đá km16 đường 20: Diện tích lòng hang đã đào bới, tìm kiếm là 6m x 4,5m = 27m2. Khoảng cách từ bộ hài cốt riêng (của anh Vụ) đến cụm xương trung tâm hang đá là 4m” và “Qua bản tường trình của một số nhân chứng và băng ghi hình ở Đài PTTH Quảng Bình ghi được ngày 16.5.1996 cho thấy: Bộ hài cốt nguyên tìm được đầu tiên đã được cất bốc và gói riêng thành một gói.
Phần cụm xương chỉ có một số chi tiết xương nhỏ, xương vụn, một ít răng, mấy sợi tóc dài lẫn với đất đen. Số này được tách thành 7 hài cốt. Như vậy, báo cáo của Sở LĐTBXH và Đại đội Công binh thuộc BCH quân sự tỉnh không đúng thực tế”. Nhiều người trong cuộc cho rằng, cụm xương trung tâm chính là của 1 chiến sĩ bất ngờ bị khối đá lớn sập xuống.
Thông báo kết luận ngày 9.11.1996 của Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Bình cho rằng: “Sau khi phát hiện, xác định được 1 bộ hài cốt riêng của anh Vụ, đã tìm thêm được 1 phần cụm xương bao gồm 1 số chi tiết xương nhỏ, xương vụn, một ít răng, mấy sợi tóc dài lẫn với đất đen; việc tự ý chia tách phần xương lẫn đất… thành 7 phần, không lập biên bản xác định hiện trạng chi tiết, không báo cáo và xin ý kiến lãnh đạo tỉnh là một sai lầm nghiêm trọng”.
Những tưởng sai lầm nghiêm trọng đó sẽ được chỉ đạo khắc phục ngay, nhưng tiếp sau đó là sai lầm nghiêm trọng hơn khi phát hiện thêm 6 bộ hài cốt trong hang…
Kỳ 2: Lén lút an táng hài cốt 6 liệt sĩ
