Thực hành soi rọi từ bên trong

1. Chưa đầy hai năm, họa sĩ Đoàn Văn Tới đã giới thiệu tới công chúng 2 triển lãm cá nhân “Gate Gate” (11.2022) và “Karaoke Karaoke” (4.2024). Với khoảng 80 bức tranh các kích cỡ, mỗi bức tranh được cấu tạo hai lớp (lớp lụa bên trên, lớp vải bên dưới), cả hai triển lãm đều chung một tinh thần hướng tới sự cân bằng và hài hòa. Ở đó con người tự do trước thiên nhiên nhưng cũng không đi ra ngoài quy luật của tự nhiên, là một phần - hóa sinh vào tự nhiên.

Cảm xúc các bức tranh gợi lên vì thế không có sự âu lo, ràng buộc hay lãnh đạm, bàng quan. Sự “quan sát” từ bên trong khi đủ tĩnh tại sẽ khởi lên tâm thiện lành. Thế gian vẫn đủ mây trời, sông nước, hoa trái, chim muông... gắn kết với con người. Đến khi chết đi, con người lại tan vào thiên nhiên, nuôi dưỡng thiên nhiên, nối tiếp vòng tuần hoàn chu trình đời sống.

Ý niệm các thực hành hội họa của Đoàn Văn Tới được gợi nguồn cảm hứng từ đời sống Phật giáo nhưng có sự ứng biến đa dạng. Từ chỗ chủ yếu vẽ lên nền lụa, làm nổi bật chủ thể con người là trọng tâm bức tranh (ở “Gate Gate”); họa sĩ buông dần việc vẽ, nhấn vào các thao tác khâu, thêu họa tiết trên vải và xóa đi ranh giới trọng tâm (trong “Karaoke Karaoke”). Ở “Gate Gate” con người hiện lên như chính hình ảnh con người đời thực bước vào, còn ở “Karaoke Karaoke” mọi thứ lại hiện lên hết sức phi thực: Từ bộ xương, cội cây, bàn tay, bức hình gia đình đến mặt nước, ngọn núi, đóa hoa. Điều khác nữa ở “Karaoke Karaoke” là lụa không chỉ để vẽ mà còn được thêu các chi tiết, các dòng chữ (là những từ Phật học, thơ thiền, lời bài hát bằng nhiều ngôn ngữ). Sự thú vị nằm ở chỗ nó đối nghịch người xem về cảm giác: Thấy trừu tượng, biến ảo, hư vô song hoàn toàn không mơ hồ, mà cảm nhận được sức nặng đậm nét, rõ ràng.

2. Để có sự ra mắt nhất quán ở 2 triển lãm, Đoàn Văn Tới đã có nhiều chuyến đi thực tế mang tính bước ngoặt trước đó: Đại diện cho sinh viên Mỹ thuật tham gia Trại sáng tác trẻ châu Á tại Singapore (năm 2013); Bảo lưu kết quả học tập dành 1 năm đi xuyên Việt, trước khi quay trở lại trường học hoàn thành năm cuối và tốt nghiệp; Trưng bày tranh trong triển lãm tranh màu nước tại Thái Lan (năm 2016); Lưu trú tại Berlin, Đức (năm 2020). Bài học về sự làm việc nghiêm túc, về khả năng đẩy sâu hoàn thiện bức tranh một cách độc lập, về việc nhận ra tác phẩm nghệ thuật không phải chỉ sự hoàn hảo về kỹ thuật mà đòi hỏi sự nhạy cảm riêng của người nghệ sĩ, về ý nghĩa của nghệ thuật với đời sống sinh ra nó: Đó thực sự là “các cuộc tẩy não”. Các trải nghiệm một mặt khiến họa sĩ mở mang hiểu biết, mặt khác lại khiến anh ta ý thức sự bé nhỏ của chính mình trước một thế giới rộng lớn hơn.

Tuy nhiên có một thực tế là người ta không thể đi mãi ra bên ngoài để bồi đắp tri thức cho mình, đến một độ cần có khoảng dừng để con người thực sự tĩnh tâm suy tư về những điều mình đã trải qua, nhận thấy. Thứ nữa, nếu không tỉnh táo, người ta dễ coi những thứ bên ngoài luôn hay và ưu việt, mà xem nhẹ chính thế giới nội tâm của mình, bi quan về bản thân. Trong khi “mình có một vốn liếng” không khai thác mà “cứ đi tìm nguồn vốn liếng khác”.

Nhìn sâu vào bên trong để thấy mình trong mọi thứ, mọi thứ ở trong mình thực sự là “chuyến đi của tâm trí” quan trọng, sau “chuyến đi thứ nhất” mà người nghệ sĩ trải qua. Hành trình ấy biến những trừu tượng nội tâm thành tác phẩm nghệ thuật, cho người xem thấy “một thế giới khác” cũng đủ chiều kích với sự lan tỏa sâu xa. Một không gian cả nhạc, họa, thi ca hiện ra nhưng không chống chọi, ồn ào, chói lóa; có cả sự sống - cái chết nhưng vẫn an tĩnh, hiền hòa. Người xem nhận thấy nguồn năng lượng tích cực: Đến từ một tâm trí bình hòa, giàu trắc ẩn chứ không phải từ một cá tính chăm chú coi mình là tất cả, cái rốn “trung tâm của vũ trụ”.

3. Bằng lao động nghệ thuật, cánh cửa giúp hoàn thiện tinh thần được mở rộng. “Những người thực sự hiểu nghệ thuật, họ sẽ dùng thực hành soi vào bên trong bản thân để chữa lành, hoàn thiện mình thay vì sử dụng nó như một động cơ nhằm đạt mục đích nào đó” họa sĩ Đoàn Văn Tới cho hay. Và “vấn đề không phải là sự thay đổi đến từ bên ngoài, mà là thay đổi từ bên trong. Khi có thái độ đúng thì trạng thái cân bằng sẽ đến một cách tự nhiên”.

Tác phẩm nghệ thuật ra đời là kết quả của cái nhìn thiên về chủ quan, do đó rất dễ khiến chính người tạo ra nó trở nên cực đoan, hạn hẹp. Vượt qua được giới hạn này phải là một nhân cách với sự rèn luyện nghiêm túc trong cả nghề nghiệp lẫn đời sống. Như vậy người nghệ sĩ mới có thể tiến bộ, đi xa.

Lấy tên các triển lãm là: “Gate Gate” trích từ câu chú trong Bát Nhã Tâm kinh có nghĩa là “Vượt qua, Vượt qua”; “Karaoke Karaoke” liên tưởng đến cách thức vận hành đúng lúc, không nhanh, không chậm. Đây cũng là điều họa sĩ trẻ Đoàn Văn Tới nhắc nhở chính mình, với con đường nghệ thuật phía trước của anh.