Mỗi lần gặp GS.TS Nguyễn Thanh Liêm là lại... “sốc”

Bàn tay vàng nội soi chưa muốn ngừng nghỉ

Mặc dù đã “gác kiếm” gần 6 năm nay nhưng GS Nguyễn Thanh Liêm vẫn gắn với danh hiệu “workaholic” - người nghiện việc. Sau khi nghỉ quản lý tại Bệnh viện Nhi Trung ương năm 2012, GS Liêm vẫn tiếp tục công việc nghiên cứu khoa học. Đây mới là thời gian “chín” cho nghiên cứu khoa học. Niềm say mê mà từ bấy lâu nay, GS Liêm vốn chỉ có những buổi tối, những ngày cuối tuần để làm. Ông luôn tâm niệm: “Tôi luôn tìm cái gì hay hơn cái đã làm”. Và những cái gây sốc, hay hay hơn cái đã làm đã đưa ông đến vinh dự cao quý: GS Nguyễn Thanh Liêm là người Việt đầu tiên được vinh danh được nhận giải thưởng Nikkei ở lĩnh vực khoa học công nghệ trong 22 năm từ khi có giải thưởng. Ngày 14.6 tới, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm sẽ tới Tokyo, Nhật Bản để nhận giải thưởng này. Nikkei là giải thưởng lớn với quy trình tuyển chọn rất khắt khe. Hội đồng xét duyệt giải thưởng đánh giá cao những thành tích chủ yếu trong vấn đề nội soi trẻ em và tế bào gốc của GS.TS Nguyễn Thanh Liêm.

Hơn 30 năm trong nghề, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm gắn bó với nhi khoa. Ngay cả khi làm lãnh đạo, bận trăm công nghìn việc ông vẫn mang trong mình đam mê nghiên cứu. Nhắc đến GS.TS Nguyễn Thanh Liêm là nhắc đến nhiều công trình khoa học, nhiều ca bệnh khó nhờ bàn tay vàng của ông đã cứu những sinh mệnh bé nhỏ. Một trong những đóng góp của ông trong y khoa đó là kỹ thuật nội soi.

Ông nhớ lại, trong chuyến công tác tại Nhật Bản năm 2002, một đồng nghiệp ở Philippines đã nói: “Tôi sang đây để học kỹ thuật nội soi của ông Liêm”. Sau khi được trao đổi, học hỏi đồng nghiệp người Philippines đã thốt lên rằng: “Thời gian tôi ở với ông rất hay nhưng mà nguy hiểm”. Hồi lâu, GS Liêm mới vỡ lẽ sự nguy hiểm mà đồng nghiệp nói ở đây là “xem ông Liêm làm thì dễ mà thực hành thì không như thế”. Đó là kỹ thuật phẫu thuật nội soi để điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh.

Và chính ứng dụng thành công phẫu thuật nội soi để điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh tại Việt Nam do GS.TS Nguyễn Thanh Liêm cải tiến và thực hiện tại Việt Nam đã đưa tên tuổi ông đến với thế giới. Giờ đây, cũng chính nhờ những kỹ thuật nội soi do GS cải tiến một lần nữa ghi danh ông tại giải thưởng Nikkei.

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm nhớ lại: Năm 1997, tôi ứng dụng thành công phẫu thuật nội soi để điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh tại Việt Nam. Kỹ thuật mổ phình đại tràng bẩm sinh trước đây Việt Nam mổ rất vất vả, biến chứng nhiều bởi một bệnh nhi phải mổ 3 - 4 lần, cứ 3 - 4 tháng lại lên bàn phẫu thuật một lần. Tôi đã sáng tạo và giảm xuống mổ còn 2 lần cho bệnh nhi, rồi 1 lần mổ nhưng vẫn chưa thoả mãn bởi đường mổ mở lớn nên tôi mạnh dạn mổ nội soi và đã thành công. Hơn nữa, đường rạch rút từ 3 xuống còn 1.

“Thành công này đã thôi thúc tôi tiếp tục nghiên cứu, tìm tòi. Năm 2001 tôi có ý tưởng mổ nội soi lồng ngực để chữa thoát vị cơ hoành cho trẻ nhỏ nhưng lúc đó không làm được vì phương tiện của mình chưa có đủ. Tôi đã thảo luận với một giáo sư người Pháp về vấn đề này. Giáo sư đó đã về Pháp và thực hiện ca mổ đầu tiên theo phương pháp tôi nghĩ ra trên một trẻ nhỏ 7 tháng tuổi. Năm 2002, Việt Nam đã có được phương tiện phẫu thuật cần thiết, trên cơ sở đã tiến hành trên những trẻ hơn 7 tháng thành công. Tôi nghĩ nếu đã mổ được cho trẻ 7 tháng tuổi thì cớ sao không thể mổ cho trẻ nhỏ tuổi hơn. Đương nhiên, phải lường trước những khó khăn đặc biệt và thảo luận với kíp gây mê hồi sức rất kỹ lưỡng để tránh rủi ro. Ca mổ nội soi lồng ngực điều trị thoát vị cơ hoành cho trẻ sơ sinh thành công vào tháng 2.2002. Những thành công đó đã thôi thúc tôi cùng các đồng nghiệp tiếp tục nghiên cứu. Đến nay, giới phẫu thuật nhi khoa thế giới công nhận Việt Nam đi tiên phong về phẫu thuật nội soi điều trị u nang ống mật chủ, với kinh nghiệm phẫu thuật cho hàng ngàn trường hợp và phẫu thuật nội soi điều trị thoát vị cơ hoành cho hang trăm ca”, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm nhớ kể lại.

Trước đó, để chữa trị, người ta mổ ngang đường bụng, cắt cơ, sang chấn, nguy cơ tử vong cao. Sau khi nghiên cứu thành công, GS Liêm đã mổ nội soi ở trẻ lớn và bắt đầu thực hiện dần ở trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh sau 2 - 3 ngày sinh. Tiếp đến, ông còn thành công hơn một bước khi thực hiện phẫu thuật này trên bệnh nhi đang thở máy cao tần. Thế giới rất kinh ngạc trước thành công này của Việt Nam bởi họ không khuyến khích làm ở trẻ sơ sinh và Việt Nam đã chứng minh điều ngược lại.

“Tôi làm việc đến khi không thể nữa”

Khi bước chân vào nghiên cứu một lĩnh vực mới, GS.TS Nguyễn Thanh Liêm đứng trước đầy khó khăn nhưng với ông đó là thử thách của mỗi nhà khoa học. Năm 2014, GS Liêm cùng đồng nghiệp bắt tay vào nghiên cứu lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ ở Việt Nam: Ghép tế bào gốc. “Ngày nào tôi cũng gặp các cháu nhỏ mắc bệnh nan y mà y học chưa có hướng chữa khỏi như bại não, tự kỷ, thoát vị màng não tủy, teo đường mật bẩm sinh...”, GS.TS Liêm trăn trở.

Tự mày mò, học hỏi, những tia hy vọng đã lóe lên. Bệnh nhi 2 tuổi đầu tiên bị bại não do nhiễm trùng máu, thiếu oxy não phải sống thực vật, đã có tiến triển tốt sau ghép tế bào gốc. Niềm hy vọng đó thôi thúc GS.TS Liêm đề xuất ngay đề tài nghiên cứu cấp nhà nước ghép tế bào gốc cho trẻ bại não với Bộ Khoa học và Công nghệ, dù đây là phương pháp mới chưa được thế giới công nhận rộng rãi. Thời gian đầu, dư luận còn hoài nghi, thậm chí “lời ra, tiếng vào” với kết quả bước đầu của GS.TS Liêm và các đồng nghiệp.

Mỗi ca ghép, ông đều trực tiếp thăm khám và chỉ định nhằm đảm bảo kết quả tốt nhất cho bệnh nhi. Sau 3 năm nỗ lực, đề tài nghiên cứu mang về những kết quả tích cực ngoài mong đợi. Nhiều trẻ bại não đã cải thiện chức năng vận động và phát triển trí tuệ sau điều trị, thay đổi cuộc sống của bệnh nhi. Công nghệ ghép tế bào gốc được GS.TS Liêm mở rộng hướng nghiên cứu sang điều trị bệnh tự kỷ, teo đường mật bẩm sinh, thoát vị màng não xơ phổi ở trẻ nhỏ; xơ gan, thoái hóa khớp ở người lớn. Các đề tài về tế bào miễn dịch, công nghệ gene cũng được vị bác sĩ 66 tuổi tiếp tục đẩy mạnh.

Kết quả về tế bào gốc sẽ được GS.TS Nguyễn Thanh Liêm cùng các đồng nghiệp tiếp tục nghiên cứu trong thời gian tới trước khi đưa ra đánh giá khả quan.

GS.TS Nguyễn Thanh Liêm quan niệm: Thành tích của chúng tôi sẽ không dừng lại đây, sẽ tiếp tục tìm tòi để hoàn thiện để tìm ra nhiều kỹ thuật mới. Bởi với người làm khoa học, nhiệm vụ và tiêu chí đánh giá sự thành công làm tìm được ra cái mới, cái hay hơn, ưu điểm hơn. Mà thế giới đi nhanh lắm. Cái gì người ta hôm nay không làm được thì ngày mai họ làm được. Tìm tòi ở đây không có nghĩa là phải phát kiến ra những gì lớn lao, mà cũng khó có gì lớn lao để tìm ra.