Điều dễ nhận thấy nhất khi gặp NSND Nguyễn Hữu Phần là niềm đam mê bất tận của ông dành cho phim ảnh. Chỉ cần nhắc đến phim, sức mạnh của niềm đam mê như cộng hưởng lại từ nhiều ngày tháng, giúp ông lập tức trở nên mạnh mẽ, tường minh.
Phóng viên may mắn có nhiều dịp được làm việc với đạo diễn - NSND Nguyễn Hữu Phần, khi ông còn ở VFC, đau đáu với những kịch bản phim lấy đề tài nông thôn.
Trên màn ảnh thời ấy, cũng như bây giờ, số đông đạo diễn - biên kịch đều hướng đến cuộc sống ở thị thành với bối cảnh xe hơi, nhà lầu, với chuyện tình tay ba hay mâu thuẫn trong các gia đình đô thị. Chỉ có “ông Phần nông thôn” dù sinh sống ở phố cổ Hà Nội, nhưng luôn đau đáu với những sự biến đổi, phân quyền ngày càng phức tạp ở nông thôn thời kỳ đổi mới.
Đạo diễn - NSND Nguyễn Hữu Phần đã làm nên chất lượng cho dòng phim nông thôn trên sóng giờ vàng. Ông bước qua màn ảnh với phong cách riêng, tái hiện những lát cắt sắc bén, sinh động về cuộc sống nông thôn. Phim của ông phác họa chân thực những suy nghĩ trăn trở về kinh tế nông thôn, từ sự chất phác, hồn hậu của người dân chân lấm tay bùn đến những mưu lợi, biến đổi khi quá trình đô thị hóa từ thành phố tràn về.
Đạo diễn Nguyễn Hữu Phần tạo nên chân dung riêng biệt, không trộn lẫn, qua hàng loạt tác phẩm, từ “Đất và người” (chuyển thể từ tiểu thuyết "Mảnh đất lắm người nhiều ma" của nhà văn Nguyễn Khắc Trường” đến “Ma làng”, “Gió làng Kình”... Trước ông, và sau ông, chưa có đạo diễn nào tái hiện được cuộc sống nông thôn sinh động đến thế, bi hài đến thế.
Cùng với dòng phim nông thôn, NSND Nguyễn Hữu Phần còn làm nên tên tuổi cho hàng loạt diễn viên khi họ tỏa sáng trong những nhân vật không ai ngờ tới. Đó là một Bùi Bài Bình - vốn được biết đến với những vai hiền lành, thật thà - bỗng một ngày được đạo diễn Nguyễn Hữu Phần thuyết phục đóng vai phản diện ở “Ma làng”.
Bùi Bài Bình kể, anh nhận vai vì khâm phục khả năng thuyết phục của đạo diễn. Và Bùi Bài Bình không ngờ, vai Tòng ti tiện, đểu giả ở “Ma làng” đã làm nên bước ngoặt lớn trong sự nghiệp diễn xuất của anh. Bùi Bài Bình nói với phóng viên, anh nhớ mãi câu đạo diễn Nguyễn Hữu Phần nói với anh, “Muốn đóng được con ma, phải sống cho ra con người”.
“Ma làng” còn giúp cố diễn viên Hồng Sơn, diễn viên Kim Oanh vụt sáng khi thể hiện được hết thế mạnh của mình trong những nhân vật bần cùng ở nông thôn.
Đạo diễn - NSND Nguyễn Hữu Phần là người nặng tình. Ông không chỉ nhớ mãi, kể mãi về những chặng đường làm phim, ông còn ám ảnh bởi các nhân vật, và thương mãi, yêu quý mãi những diễn viên đã hợp tác cùng ông trên chặng đường nghề.
Trong cuộc gặp cuối cùng với đạo diễn, NSND Nguyễn Hữu Phần ngồi kể về bộ phim “Em còn nhớ hay em đã quên” - được ông lấy cảm hứng từ những tác phẩm của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
Đạo diễn vẫn nhớ như ngày hôm qua, ông đã tự bỏ tiền túi ra làm phim “Em còn nhớ hay em đã quên”.
“Tôi mang kịch bản đó đến nhiều hãng phim nhưng bị từ chối. Họ không hiểu tôi sẽ làm gì với một kịch bản như vậy. Tôi về nhà đi vay tiền khắp bạn bè, người thân, gia đình để làm “Em còn nhớ hay em đã quên”.
Đoàn phim rong ruổi từ Bắc vào Nam, cảnh đẹp ở đâu dừng ở đó quay, ngay cả khi không có trong kịch bản. Vào đến Sài Gòn, chúng tôi hết sạch tiền. Anh em trong đoàn phim còn tháo cả nhẫn, vòng bán đi để trang trải” - NSND Nguyễn Hữu Phần nhớ lại những ngày làm phim cách đây đã hơn 30 năm.
Ông làm phim “Em còn nhớ hay em đã quên” hết 145 triệu đồng (số tiền lớn cách đây hơn 30 năm), phim có sức hút lớn, được nhiều rạp mua phát hành. Đạo diễn quyết định tự phát hành, ông nói mình không giỏi kinh doanh nên số lãi cuối cùng cũng chỉ đủ để đạo diễn trả lãi cho số nợ đã vay để làm phim, có dư lại chút ít.
Nhưng điều khiến đạo diễn - NSND Nguyễn Hữu Phần nhớ nhất, day dứt nhất về bộ phim này, lại là số phận của dàn diễn viên. Trong đó, số phận nữ chính Hoàng Hồng Nhị và nam diễn viên Lê Công Tuấn Anh khiến ông nặng lòng trong nhiều năm dài.
Nhắc đến Hoàng Hồng Nhị, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần vẫn day dứt, có chút hối hận, thậm chí còn cảm thấy có lỗi.
Trước khi đóng phim “Em còn nhớ hay em đã quên”, Hoàng Hồng Nhị sống cuộc đời nghèo khổ cùng chồng con ở Huế. Sau khi được chọn đóng vai Huyền Mi trong phim “Em còn nhớ hay em đã quên”, Hoàng Hồng Nhị như được sống trong một giấc mơ lung linh. Cô được đóng cặp với những tài tử hàng đầu, được xinh đẹp trong từng thước phim, được tận mắt chứng kiến giấc mơ điện ảnh huyền diệu. Đó mới chính là cuộc đời Hoàng Hồng Nhị mong có được.
Khi phim đóng máy, Hoàng Hồng Nhị đã không thể trở về cuộc sống nghèo khổ cũ. Cô ly hôn rồi vào TPHCM đi tìm miền đất hứa, nhưng thất bại. Cuộc đời nữ diễn viên trở nên buồn thảm đến mức đạo diễn Nguyễn Hữu Phần không dám gặp lại dù có cơ hội.
Ông luôn thấy có lỗi với cô, vì chính ông đã làm sống dậy trong cô giấc mơ điện ảnh, để rồi cô không thể bước ra khỏi giấc mơ ấy.
NSND Nguyễn Hữu Phần còn nhắc mãi về Lê Công Tuấn Anh, Nguyễn Huỳnh - những nam diễn viên tham gia phim nhưng có cuộc đời bi kịch.
“Tôi nhớ Nguyễn Huỳnh, cậu ấy đẹp trai hiếm có, mà cuộc đời thật buồn. Và tôi nhớ Lê Công Tuấn Anh. Tôi có duyên với Lê Công Tuấn Anh, có nhiều năm tháng gắn bó với cậu ấy, tôi hiểu vì sao cậu ấy chọn cách ra đi như vậy... Bộ phim cuối cùng của Lê Công Tuấn Anh cũng là phim tôi làm, “Ngọt ngào và man trá”. Lần nào ra Hà Nội, cậu ấy cũng vào nhà tôi. Lê Công Tuấn Anh cô đơn lắm... NSND Nguyễn Hữu Phần cứ nhắc mãi trong cuộc gặp cuối cùng của chúng tôi.
Ông thương Lê Công Tuấn Anh và không nguôi ngoai sau ngần ấy năm. Chính số phận dàn diễn viên khiến bộ phim “Em còn nhớ hay em đã quên” có vị trí đặc biệt trong ký ức của đạo diễn Nguyễn Hữu Phần.
Ông nhắc đi nhắc lại, “Em còn nhớ hay em đã quên”, chứ tôi thì còn nhớ mãi".
Mới đó, ông đã ra đi khi Hà Nội vẫn ồn ào chảy. Bây giờ, ông đã có thể gặp lại Lê Công Tuấn Anh, Nguyễn Huỳnh - những diễn viên cứ khiến ông thương mãi, nặng lòng mãi.
Người ta vẫn nói, người tốt sẽ lên thiên đàng. Vậy là họ sẽ được gặp lại nhau ở thiên đàng.
