Trên sóng phát thanh và truyền hình, một trong những nghi thức đầu tiên và cuối cùng bắt buộc phải có là lời chào của “nhà đài” với thính giả và khán giả. Thực ra, chào hỏi là một nghi thức không thể thiếu với bất kỳ một cuộc giao tiếp nào. Chào hỏi là để mở đầu, xác lập một cuộc giao tiếp. Chào trên đài phát thanh trước thính giả là một lời chào “khuất mặt”, gián tiếp. Phát thanh viên đại diện cho đài còn thính giả là những đối tượng khác nhau trong xã hội. Họ không đồng nhất về tuổi tác, giới tính, trình độ, nghề nghiệp, sở thích… Trước đây, các cơ quan phát thanh và truyền hình chỉ sử dụng một câu chào ngắn gọn: Chào các bạn! Bây giờ đã có sự thay đổi, thêm từ “quý vị” đặt trước “các bạn”, thành “quý vị và các bạn”. Hành vi chào được thực hiện mở đầu và kết thúc mỗi chương trình. Và điểm đặc biệt là hành vi chào cũng thường đi liền với một hành vi nghi thức khác là mời; chúng gắn rất chặt với nhau; sau chào là mời, và chào mời làm thành một nghi thức. Nội dung diễn tả lời chào mời này cũng khá đa dạng:
- Kính chào quý vị và các bạn! Mời quý vị và các bạn nghe chương trình thời sự trưa nay của Đài Tiếng nói Việt Nam, với các tin chính như sau:
- Quý vị và các bạn thân mến, chương trình thời sự chiều nay của Đài Truyền hình Việt Nam có những tin chính sau đây.
- Chào quý vị và các bạn! Mời quý vị và các bạn nghe chương trình thời sự sáng nay, thứ tư, ngày 12 tháng 10 của Đài chúng tôi với những nội dung chính sau đây:
- Mời quý vị và các bạn nghe bản tin tổng hợp 9 giờ sáng trên sóng FM của VOV với một số tin đáng chú ý sau đây.
Như đã nói, cách đây chừng vài chục năm, chúng ta chỉ dùng một tổ hợp xưng gọi là “các bạn” (Thưa các bạn..., Các bạn thân mến…). Chỉ có một vài chương trình, do đối tượng đặc thù (như quân đội, công an, công nhân…) thì có thêm từ “đồng chí”. Gần đây, hầu hết các phương tiện phát thanh và truyền hình đều sử dụng một tổ hợp kép: (Xin) kính chào quý vị và các bạn, Thưa quý vị và các bạn, hoặc Thưa bà con và các bạn (chương trình dành cho nông thôn), Thưa chị em và các bạn (chương trình dành cho phụ nữ), Chào các em, Các em thân mến! (chương trình dành cho thiếu nhi)…
Những người ủng hộ đổi mới cách chào này cho rằng, đó là một cách chuyển đổi xưng gọi thích hợp, mang tính ngữ dụng, tức là có sự thích ứng trong từng trường hợp. Ở đây, nhà đài muốn có sự phân biệt, nhằm vào các đối tượng chính của chương trình mà không bỏ qua các đối tượng khác. Mà những đối tượng khác, có thể là những người cần được lưu ý kính trọng hơn (người cao tuổi, người có chức vị…). Tuy nhiên, trong một số chương trình (như chương trình thời sự, chương trình tường thuật hay bình luận trực tiếp…) thì theo tôi, tốt nhất vẫn giữ tổ hợp “Chào các bạn!”, “Các bạn thân mến!” như trước đây.
Lý do đơn giản là, “các bạn” là từ chỉ chung cho mọi đối tượng đang nghe chương trình của đài. Phát thanh viên ở đây (dù rất già hay rất trẻ) đều vào vai “phát ngôn viên” của một cơ quan truyền thông. Vì vậy, phải vào vai cơ quan truyền thông (tức nhà đài) để xác lập vị thế xưng hô chứ không lấy cô phát thanh viên làm chuẩn. Ta không thể trách cô ta ăn nói “xách mé” được. Chẳng hạn, với Đài Tiếng nói Việt Nam, lời của Đài chính là lời của Đảng, của nhân dân, đất nước, người nghe hướng về tiếng nói quốc gia. Mọi thính giả đều bình đẳng như nhau. Không phải thêm từ “quý vị” là để tôn trọng “một số đối tượng nào đó”. Tôi nghĩ nhiều khán giả sẽ coi đó là sự phân biệt không cần thiết khi mình tự nhiên được xếp vào một “mâm riêng”. Nếu trong một đại hội, một hội thảo, một hội nghị… có nhiều thành phần, trong đó có các vị khách mời cần tôn trọng thì sự phân biệt là cần thiết. Ta có thể thưa gửi rõ ràng: Thưa các quý vị đại biểu, thưa các vị khách quý và toàn thể các bạn (hay “các đồng chí”) thân mến! Khi nghe đài, xem tivi, với những chương trình thời sự, “các bạn” ở đây hàm chỉ người xem và người nghe nói chung. Tôi chắc là không có ai tự ái khi nhà đài không có thêm từ “quý vị” trong lời chào. Cũng như trong rất nhiều trường hợp (báo giấy, báo nói, báo hình), người ta vẫn có mục “Bạn cần biết”, “Bạn có biết”… dành cho mọi đối tượng mà cơ quan truyền thông hướng tới. Nếu thay là “Quý vị và các bạn có biết”, “Quý vị và các bạn cần biết” thì sẽ rườm rà, kém mạch lạc mà lượng thông tin không khác là bao.
