Vướng mắc lớn nhất nằm ở quy định pháp luật
Ngày 2.11, nhằm làm rõ những vấn đề lý luận, thực trạng và đề xuất các kiến nghị để Kiểm toán nhà nước (KTNN) nâng cao chất lượng kiểm toán dự án theo hình thức hợp đồng EPC, KTNN tổ chức Hội thảo cấp Bộ "Thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán dự án theo hình thức hợp đồng EPC".
Hợp đồng tổng thầu EPC là hợp đồng thiết kế - cung cấp thiết bị công nghệ và thi công xây dựng công trình. Theo đó, hợp đồng EPC được áp dựng đối với những dự án, gói thầu rút ngắn thời gian thực hiện, những dự án, gói thầu xây dựng có yêu cầu cao về kỹ thuật, công nghệ và phải đảm bảo tính đồng bộ từ khâu thiết kế, cung cấp thiết bị, thi công xây dựng công trình đến khâu đào tạo vận hành, chuyển giao công trình.
Phát biểu tham luận tại Hội thảo, TS Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế nhận định nhiều hạn chế vướng mắc khi thực hiện theo hợp đồng EPC. Theo đó, cho đến nay vẫn chưa có quy định pháp lý cụ thể về loại hợp đồng EPC mà mới chỉ một số quy định chung về quyền và nghĩa vụ của bên giao thầu, bên nhận thầu EPC; các nghị định về công tác quản lý chất lượng công trình xây dựng. Chính vì vậy, việc thực hiện hợp đồng EPC có thể đối mặt với tình trạng các điều khoản trong hợp đồng EPC được các bên hiểu và vận dụng khác nhau, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ và chất lượng công trình, đối với đầu tư,….
Đồng quan điểm này, TS Phạm Văn Khánh, Trưởng ban Kinh tế, Tổng hội Xây dựng Việt Nam nhận định, vướng mắc lớn nhất trong việc thực hiện kiểm toán theo hợp đồng EPC là về vấn đề pháp luật. Mặc dù các quy định pháp luật được ban hành tương đối nhiều, rải rác từ luật tới nghị định, thông tư, nhưng tồn tại cơ bản là thiếu đồng bộ, chưa kịp thời và thiếu hướng dẫn chi tiết. Trong đó, đặc biệt là sự thiếu đồng bộ, chi tiết của các quy định liên quan tới quản lý hoạt động xây dựng ở bước lập, thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng, xác định điều kiện năng lực của nhà thầu tổng thầu EPC; xác định dự toán, giá gói thầu EPC; khi lựa chọn nhà thầu, ký kết và quản lý thực hiện hợp đồng EPC.
Luật Xây dựng có nhiều nội dung, quy định liên quan tới quản lý lập, thẩm định, phê duyệt dự án, quản lý thực hiện dự án, quản lý các hoạt động xây dựng, điều kiện năng lực hoạt động xây dựng... nhưng tại các văn bản hướng dẫn Luật đang chú trọng hướng dẫn các dự án thực hiện theo mô hình truyền thống, theo các gói thầu xây dựng đơn lẻ như lập dự án, thiết kế, đấu thầu, thi công...
Đơn cử, dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông dài hơn 13km, với tổng mức đầu tư khi được duyệt lần đầu trên 8.769 tỉ đồng (tương đương hơn 552,8 triệu USD) sau đó tăng lên 18.000 tỷ đồng. Dự án sử dụng vốn vay ODA của Trung Quốc và phần vốn đối ứng từ ngân sách nhà nước và Nhà nước triển khai theo phương thức tổng thầu EPC, với nhà thầu Trung Quốc.
Dù tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông đã đưa vào khai thác thương mại chính thức từ tháng 11.2021, nhưng dự án này vẫn còn một số tồn tại, vướng mắc cần tiếp tục giải quyết, đặc biệt liên quan tới thực hiện các kiến nghị của KTNN, trong đó có việc chủ đầu tư Trung Quốc cho rằng mình không có trách nhiệm thực hiện kết luận của KTNN vì không có trong hợp đồng EPC.
Cũng bởi vậy, hiện có 3 đơn kiện đang giải quyết ở trọng tài quốc tế liên quan đến dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông. Vụ kiện đang rất phức tạp vì có liên quan đến các luật khác. Dự án vẫn còn trên 1.116 tỉ đồng vốn ODA và 575 tỉ đồng vốn đối ứng trong nước chưa được giải ngân.
Đánh giá kỹ cơ cấu nguồn vốn
Phát biểu tại Hội thảo, Phó Kiểm toán trưởng, Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành V Lê Văn Duẩn cho biết, các hợp đồng EPC chủ yếu được sử dụng cho các công trình công nghiệp tại Việt Nam. Đáng lưu ý, hầu hết các hợp đồng EPC tại Việt Nam được đàm phán và ký kết trên cơ sở hồ sơ thiết kế cơ sở và tổng mức đầu tư. Trong khi đó, hai nội dung này chưa có độ chính xác cao.
Ông Lê Văn Duẩn lưu ý đến việc đánh giá tuân thủ trong việc lập, thẩm định, phê duyệt tổng mức đầu tư và điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án. Bởi tổng mức đầu tư dự án lần đầu được lập, thẩm định, phê duyệt từ hồ sơ thiết kế cơ sở và đơn giá vật tư, vật liệu, thiết bị tại thời điểm còn chưa phù hợp, thiếu chính xác dẫn đến phải điều chỉnh giá trị nhiều lần; nhà nước thay đổi chính sách tiền lương, trượt giá vật tư, vật liệu; thay đổi chính sách thuế VAT thiết bị nhập khẩu; do thay đổi tỷ giá phần vốn vay bằng ngoại tệ...
"Cần đánh giá cơ cấu nguồn vốn có đảm bảo theo quy định tại quyết định phê duyệt dự án hay không, có làm phát sinh các khoản vay nước ngoài do không đảm bảo cơ cấu tỷ lệ nguồn vốn hay không", ông Duẩn cho biết.
Bên cạnh đó, bàn về giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán hợp đồng EPC, PGS.TS Thịnh Văn Vinh, Học viện Tài chính đề xuất, để nâng cao chất lượng, khi thực hiện kiểm toán, kiểm toán viên phải đáp ứng được yêu cầu chuyên môn, có sự hiểu biết về dự án, chủ đầu tư, nhà thầu, đồng thời phải tuân thủ quy trình và phương pháp kiểm toán được áp dụng. Đồng thời, cần thực hiện kiểm toán đồng bộ tất cả các bên có liên quan đến dự án như khảo sát thiết kế, cung cấp vật tư, thiết bị, có đủ căn cứ kết luận về chân dung công trình, dự án.
