Cứ đến ngày 15.8 âm lịch hàng năm, cúng rằm Trung thu là nét văn hóa lâu đời của người Việt. Đây là dịp các gia đình chuẩn bị mâm cơm đầy đủ để dâng lên tổ tiên, thần linh với mong cầu sức khỏe, bình an, no ấm.
Mâm cúng ngày rằm tháng 8 còn là dịp để các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau. Trung thu là ngày lễ để đoàn viên, biểu tượng của sự sum vầy, tình yêu thương.
Theo sách Nghi lễ thờ cúng cổ truyền Việt Nam của tác giả Nguyễn Quốc Thái cúng rằm Trung thu là phong tục rất lâu đời của người Việt, mọi gia đình thường cúng trời, cúng đất cầu xin một năm mùa màng bội thu, thuận buồm xuôi gió.
Theo những nghiên cứu của Nguyễn Quốc Thái, mâm cúng rằm Trung thu nên đặt ở ngoài trời, nơi đây có thể đón được linh khí thịnh vượng của đất, trời.
Thông thường, mâm cúng rằm Trung thu không cần quá cầu kỳ như mâm cúng rằm tháng Bảy hay rằm tháng Giêng, nhưng vẫn phải chuẩn bị đầy đủ, tươm tất thể hiện lòng thành kính dâng lên tổ tiên. Tùy theo nhu cầu, từng gia đình có thể chọn cúng chay hoặc mặn.
Khác với những mâm cúng ngày rằm khác trong năm, Tết Trung thu hay Tết thiếu nhi, ngoài làm mâm cúng dâng lên tổ tiên và thần linh chứng giám phù hộ. Dịp này trẻ em chờ đợi cả năm để được phá cỗ Trung thu. Ngoài chuẩn bị đồ ăn chay hoặc mặn cúng lễ, người lớn còn mua rất nhiều đồ chơi như đèn ông sao, mặt nạ... tặng trẻ em.
Đối với mâm cúng mặn, gia đình có thể chuẩn bị như sau: gà, xôi, các món ăn truyền thống hoặc theo khẩu vị gia đình… Ngoài ra, mâm cúng ngày rằm cần có những loại trái cây mang ý nghĩa tượng trưng như quả bưởi mang ý nghĩa cầu mong những điều tốt lành, quả na mang ý nghĩa sinh sôi hay quả lựu tượng trưng cho sự may mắn…
Các loại quả trong mâm cỗ truyền thống thường kết hợp quả xanh, quả chín mang ý nghĩa tượng trưng âm dương hài hòa.
Ngoài ra, mâm cúng ngày rằm Trung thu không thể thiếu bánh nướng và bánh dẻo. Bánh nướng hình vuông, bánh dẻo hình tròn thể hiện triết lí trời tròn đất vuông theo dân gian truyền lại. Nhiều gia đình cầu kỳ hơn còn chuẩn bị trà sen, trà nhài thơm để thưởng thức cùng bánh Trung thu.
Ở miền Bắc, mâm cỗ ngày Trung thu thường được chuẩn bị trang trọng, đầy đặn. Người miền Bắc chú trọng cách bày biện với đầy đủ các món ăn truyền thống như bánh dẻo, bánh nướng, hoa quả. Đặc biệt, không thể thiếu các thức quà của mùa thu Bắc Bộ như: cốm xanh, hồng chín, na…
Ngược lại, ở miền Trung mâm cỗ Trung thu lại đơn giản, mộc mạc. Người dân miền Trung giản dị thường chuẩn bị những nguyên liệu địa phương, tạo nên những món ăn độc đáo như bánh in, bánh đậu xanh. Mâm ngũ quả trung thu ở đây thường xuất hiện những loại trái cây đặc trưng của vùng như thanh long, mãng cầu, bưởi Phúc Trạch…
Còn người dân miền Nam thường hay có câu "Cầu sung vừa đủ sài" với 5 loại trên mâm ngũ quả như mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Đặc biệt, mâm ngũ quả phải gồm 3 trái dứa là chân đế, tượng trưng cho sự vững vàng và mong muốn gia đình đông vui, con cháu đề huề. Một lưu ý nhỏ khi làm mâm cỗ cúng trăng tại miền Nam là bạn cần tránh đặt các loại trái cây như chuối, lê, táo, cam, quýt…
