Trong cái thời tiết se lạnh của miền núi những ngày cận Tết Nguyên đán, chị Hà Thị Lâm (trú tại xã Vinh Quý, Hạ Lang, Cao Bằng) vẫn ngày ngày miệt mài với chảo mật mía đường sôi sục tạo ra mùi thơm rất tự nhiên của mật mía.
Theo chị Hà Thị Lâm, đây là nghề truyền thống có từ xa xưa để lại, đặc biệt dịp gần Tết sẽ được làm nhiều hơn. Chị Lâm cho biết, trước kia, việc ép mía thủ công, dùng sức trâu kéo nên rấy vất vả. Giờ đây khi có máy móc hiện đại nên đã nhàn hơn và cho hiệu quả cao.
Vì gia đình chị đã làm nghề này lâu năm nên nhiều thương lái đã đặt mua theo số lượng lớn lên đến hàng tạ. Ngoài ra, chị Lâm cũng tự đem ra chợ phiên để bán với mức giá từ 20-25.000 đồng/cân đường phên. Những ngày gần Tết, theo phong tục người dân ở đây sẽ dùng đường phên làm bánh khảo, bánh trôi, hay làm thuốc cũng rất tốt cho sức khỏe.
Xưa kia, khi chưa có máy móc kĩ thuật, gia đình chị cùng chung nhau làm một cỗ máy ép mía được kéo bằng sức trâu chạy vòng quanh. Việc này rất vất vả mà chậm. Ngày nay đã có máy móc hiện đại được chế tạo thành hệ thống riêng cho việc ép mía nên tiết kiệm được khá nhiều thời gian và công sức.
Nước mía được ép sẽ chảy theo máng tre xuống thẳng chảo trên lò đang đun nóng, trong khi sôi nổi lên một lớp bọt và gạn váng bẩn sẽ được vớt ra ngoài để lọc lấy những tinh chất đường, lúc này mùi thơm mật mía sẽ theo gió tỏa đi khắp nơi tạo nên một không khí rất đặc trưng của những vùng có nghề truyền thống làm đường phên.
Sau khi đun chừng vài giờ đồng hồ mật mía đã quánh đặc dần sẽ được nhấc ra đưa vào một thiết bị chuyên để khuấy, tại đây máy sẽ khuấy đều mật mía cùng với một chiếc nắp để khỏi bị bắn ra ngoài cho đỡ lãng phí. Sau khi đã khuấy đều cho dẻo quánh lúc này mật mía chuyển sang màu nâu sẫm được đổ ra những chiếc khuôn.
Tại đây mật mía để khoảng 2 giờ đồng hồ sẽ đã đông cứng và được cắt thành từng miếng nhỏ. Thông thường để dễ bán mỗi miếng đường phên sẽ được cắt ra với trọng lượng khoảng 1kg. Đường phên làm ra đến đâu, các tiểu thương sẽ đến nhập bấy nhiêu, số còn lại sẽ được chị mang ra chợ bán.
Không chỉ gia đình chị Lâm, nhiều hộ khác có nghề làm đường phên những ngày này cũng đang tất bật với công việc. Những bếp than hồng, máy say, ép nước mía được hoạt động hết công suất để cung ứng đủ sản phẩm mà khách đã đặt trước.
“Nhờ làm thêm đường phên để bán và chăm nuôi trồng trọt nữa mà gia đình có thêm nguồn thu nhập giúp phát triển kinh tế từ đó gia đình đã xây được ngôi nhà khang trang hơn. Đầu tư thêm máy móc nông nghiệp để phát triển kinh tế” - chị Hà Thị Lâm chia sẻ thêm.
Cũng theo chia sẻ, những người dân có diện tích đất trồng mía rộng lớn tại Cao Bằng sẽ chọn cách tự đầu tư máy móc để chế biến cây mía thành những miếng đường phên ngọt ngào.
Mỗi người dân đều mong ước tạo nên hương vị thơm ngon cho những chiếc bánh khảo, bánh chè lam, nguyên liệu làm bánh trôi… hay những món ăn truyền thống khác được dâng lên bàn thờ tổ tiên trong những ngày lễ Tết.
