Sự độc lập của tòa án
Trong nhiệm kỳ ông Trương Hòa Bình làm Chánh án TANDTC, công luận biết nhiều đến những vụ án thất thoát tiền của nhà nước lên tới hàng nghìn tỷ đồng cùng các án oan động trời. Cho thấy, chính các ngành nội chính đã có bước tiến mạnh về chuyên môn nên đã phá được nhiều vụ án lớn, có nhiều mối quan hệ chằng chịt như thiên la địa võng không dễ đột phá; đồng thời cũng dũng cảm hơn khi đưa ra ánh sáng tất cả những sai lầm trước đây cũng như hiện tại của mình. Trong đó, ngành tòa án có đóng góp không nhỏ, tạo ra những cải cách, bước đột phá.
Còn nhớ, tháng 7.2007, một ngày sau khi ông Trương Hòa Bình đảm nhiệm chức trách Chánh án TANDTC, trả lời phỏng vấn báo chí bên lề Quốc hội, ông khẳng định: “Bản thân tôi cũng như đội ngũ thẩm phán phải quyết liệt với công cuộc đấu tranh chống tham nhũng.” Nhằm tránh oan sai, tân Chánh án cho rằng: “Kinh nghiệm của tôi là nếu trước đây tòa án xét xử theo cáo trạng, theo hồ sơ, thì bây giờ đặt trọng tâm cao hơn là tranh tụng tại phiên tòa.”
Không chỉ vậy, cũng tại buổi phỏng vấn này, phóng viên đưa ra câu hỏi: Ông nghĩ gì về tính độc lập của tòa án? Với những người từng theo dõi ngành nội chính thì đây là câu hỏi khá tế nhị. Bởi có hay không sự can thiệp của cấp ủy, của tòa cấp trên và những câu chuyện “án bỏ túi” luôn râm ran từ vỉa hè cho đến các diễn đàn chính thức. Tân chánh án Trương Hòa Bình bình tĩnh khẳng định: “Hiến pháp đã qui định tòa án xét xử độc lập.” Chính đó cũng là hướng mà ông triển khai quyết liệt với cương vị người đứng đầu ngành Tòa án.
Trước đó, với vai trò thủ trưởng cơ quan An ninh điều tra Công an TP HCM, ông đã tham gia chỉ đạo trực tiếp vụ án Năm Cam. Đến tháng 4.2001, sang làm Viện trưởng VKSND TPHCM, ông lại tiếp tục thụ lý vụ án chấn động giới giang hồ này.
Nhưng cao hơn, với ông Trương Hòa Bình, ông có giải pháp chống tham nhũng, tiêu cực, oan sai theo phương châm “điều trị” tận gốc. Đối với ông, điều đầu tiên phải là đổi mới, hoàn thiện chính bộ máy của ngành tòa án, đồng thời, với cương vị của mình, ông đã có những tư tưởng, ý kiến đóng góp thiết thực cho chiến lược cải cách tư pháp do Bộ Chính trị đề xuất.
Thay đổi bước ngoặt
Trong quá trình cải cách tư pháp nhiệm kỳ qua, Tòa án nhân dân, Tòa án quân sự các cấp đã nỗ lực vượt bậc, thực hiện quyết liệt, có hiệu quả các Đề án về cải cách tư pháp và chủ động mở rộng hội nhập quốc tế về tư pháp. Do đó, vị thế và chất lượng hoạt động của Thẩm phán, của các Tòa án được nâng cao, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong giai đoạn mới.
Mới nhất, ngày 6.4.2016, Hội đồng Thẩm phán TANDTC xem xét, lựa chọn, thông qua một số bản án, quyết định giám đốc thẩm trình Chánh án TANDTC ra Quyết định công bố án lệ. Án lệ chính là phương thức hiệu quả để khắc phục các khiếm khuyết của pháp luật, bảo đảm việc áp dụng pháp luật thống nhất trong xét xử. Đây là nội dung rất quan trọng, bởi nó không chỉ hạn chế phải xử đi, xử lại ở nhiều cấp, hạn chế sự quá tải của thẩm phán mà quan trọng là, hạn chế tối đa nạn chạy án.
Còn nếu liệt kê những dấu mốc cũng không ít, chẳng hạn như việc TANDTC đã xây dựng Đề án thành lập Học viện Tòa án và đã đi vào hoạt động. Mục đích của Học viện là đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo cử nhân luật, đào tạo cán bộ nguồn của các chức danh tư pháp, bổ trợ tư pháp...; đổi mới thủ tục hành chính trong các cơ quan tư pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận công lý; Tiến tới xây dựng Tòa án điện tử vào năm 2020...; nếu trước đây, tòa án chỉ có 3 cấp, thì nhiệm kỳ này đã xây dựng 4 cấp Tòa án. Trong đó, TAND cấp cao và TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành lập Tòa Gia đình và Người chưa thành niên.
Về việc này, ông Youssouf Abdel-Jelil, Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam bày tỏ: Đây thực sự là một thành tựu tuyệt vời, tiếp tục khẳng định vị trí tiên phong của Việt Nam về việc thực hiện quyền trẻ em trong khu vực cũng như trên thế giới.
Đọc tham luận tại Đại hội Đảng 12, Chánh án Trương Hòa Bình nêu rõ: Cải cách tư pháp đã có nhiều đổi mới. Những đổi mới này là một trong những sự kiện có tính bước ngoặt lịch sử phát triển nền tư pháp quốc gia, đổi mới căn bản hệ thống TAND trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN.
Án oan phải giải oan, đúng tội thì không bỏ lọt tội phạm
Sáng 13.3.2015, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chất vấn Chánh án Trương Hòa Bình về tình hình oan sai trong hoạt động tố tụng hình sự và bồi thường oan sai.
Mở đầu phiên chất vấn, ĐB Đỗ Văn Đương hỏi thẳng về 5 vụ trọng án: “Bản án tử hình với Hồ Duy Hải tội giết người cướp tài sản (Long An) có oan không? Cùng tội hiếp dâm và giết người nhưng sao Lê Bá Mai án chung thân còn Hàn Đức Long án tử hình? Án tử hình với Nguyễn Văn Chưởng (Hải Phòng) về tội giết người cướp tài sản có thỏa đáng không? Vì sao ông Nguyễn Thanh Chấn liên tục có đơn nhiều năm, nhưng chỉ đến khi hung thủ thật đầu thú, vụ án mới được xem xét tái thẩm? Vụ Huỳnh Văn Nén (Bình Thuận) sau 16 năm không được xem xét, đến năm 2014 mới được giám đốc thẩm?".
Một mặt, trả lời khái quát từng vụ án, có vụ án ông thừa nhận có oan, có vụ có bức cung nhục hình và cũng khẳng định có vụ án không oan. Đồng thời, Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình cũng lý giải: Các vụ án đều diễn ra nhiều năm trước đây nên phải xem xét thận trọng, nếu oan phải kết luận lại là oan và giải oan, đúng là có tội thì không bỏ lọt tội phạm.
Để thấy một cách tổng quan hơn, báo cáo kết quả hoạt động nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII của ngành tòa án chiều 22.3.2016, Chánh án Trương Hòa Bình cho biết, 5 năm qua các vụ án đặc biệt nghiêm trọng, án kinh tế, tham nhũng đã được xét xử nghiêm, kịp thời. Số vụ án giải quyết đạt 98,5%. Các trường hợp bị xét xử oan từ nhiều năm trước đã được phát hiện và xin lỗi, bồi thường kịp. Điển hình là trường hợp ông Nguyễn Thanh Chấn (ở Bắc Giang), ông Lương Ngọc Phi (Thái Bình), ông Huỳnh Văn Nén (Bình Thuận)…
Chắc chắn, với kinh nghiệm hàng chục năm giữ trọng trách trong các ngành công an, viện kiểm sát, tòa án, lại từng tốt nghiệp kỹ sư của đại học Bách khoa TPHCM, tốt nghiệp Đại học An ninh, thạc sĩ luật đã cho ông Trương Hòa Bình nhiều kinh nghiệm, bài học để đảm đương tốt cương vị mới: Phó Thủ tướng Chính phủ.
