Nếu bạn nhận thấy những thay đổi đáng kể trong tâm trạng và hành vi của mình mỗi khi chuyển mùa, bạn có thể mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (hay còn gọi là SAD - Seasonal Affective Disorder), một rối loạn cảm xúc thường gặp.
Trầm cảm theo mùa là gì?
Trầm cảm là một trạng thái bệnh lý của cảm xúc, biểu hiện bằng quá trình ức chế toàn bộ các hoạt động tâm thần. Trầm cảm điển hình thường được biểu hiện bằng khí sắc trầm (nét mặt của người bệnh rất đơn điệu, luôn buồn bã, các nếp nhăn giảm nhiều thậm chí mất hết nếp nhăn);
Mất mọi quan tâm hay thích thú, giảm năng lượng dẫn tới tăng sự mệt mỏi và giảm hoạt động. Các triệu chứng tồn tại trong khoảng thời gian ít nhất là 2 tuần.
SAD không được coi là một chứng rối loạn riêng biệt mà là một loại trầm cảm được đặc trưng bởi mô hình tái diễn theo mùa. Chứng bệnh này thường điển hình ở quần thể vùng khí hậu có sự thay đổi rõ rệt về mùa trong năm.
Mùa đông được báo cáo có dấu hiệu bệnh tăng lên, các biểu hiện của bệnh với các triệu chứng kéo dài khoảng 4 đến 5 tháng mỗi năm.
Dấu hiệu của trầm cảm theo mùa
Khi bạn có các triệu chứng sau, trong khoảng từ 2 tuần trở lên, có khả năng bạn đang bị trầm cảm:
Cảm thấy chán nản hầu như cả ngày, gần như mỗi ngày
Mất hứng thú với các hoạt động mà bạn từng yêu thích
Trải qua những thay đổi về khẩu vị hoặc cân nặng
Có vấn đề với giấc ngủ
Cảm thấy chậm chạp hoặc tang họat động hơn bình thường
Giảm năng lượng
Cảm thấy vô vọng hoặc vô giá trị
Gặp khó khăn trong việc tập trung
Thường xuyên có suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử
Đối với SAD kiểu mùa đông, các triệu chứng cụ thể khác có thể bao gồm: Ngủ quá giấc, ăn quá nhiều, đặc biệt là thèm đồ ăn có nhiều carbohydrate (đồ ngọt, tinh bột, ngũ cốc…), tăng cân, xa lánh xã hội (cảm giác như “ngủ đông”)
Các triệu chứng cụ thể của SAD kiểu mùa hè có thể bao gồm: Khó ngủ (mất ngủ), chán ăn dẫn đến sụt cân, bồn chồn và kích động, lo lắng, các kiểu hành vi bạo lực.
Ai có nguy cơ mắc trầm cảm theo mùa?
Hàng triệu người trưởng thành có thể bị SAD, mặc dù nhiều người có thể không biết mình mắc bệnh. SAD gặp nhiều hơn ở phụ nữ so với nam giới và phổ biến hơn ở những người sống gần Bắc bán cầu hơn, nơi có thời gian ban ngày ngắn hơn vào mùa đông. Trong hầu hết các trường hợp, SAD bắt đầu ở tuổi trưởng thành trẻ tuổi.
SAD phổ biến hơn ở những người mắc chứng rối loạn trầm cảm nặng hoặc rối loạn lưỡng cực, đặc biệt là rối loạn lưỡng cực II, có liên quan đến các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm nhẹ tái diễn.
Ngoài ra, những người bị SAD có xu hướng mắc các rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn ăn uống, rối loạn lo âu hoặc rối loạn hoảng sợ.
SAD đôi khi di truyền trong gia đình. SAD phổ biến hơn ở những người có người thân mắc các bệnh tâm thần khác, chẳng hạn như trầm cảm nặng hoặc tâm thần phân liệt.
Nguyên nhân của trầm cảm theo mùa
Nghiên cứu chỉ ra rằng những người bị SAD có thể bị giảm hoạt động của serotonin (chất dẫn truyền thần kinh) trong não, giúp điều chỉnh tâm trạng.
Nghiên cứu cũng cho thấy rằng ánh sáng mặt trời kiểm soát mức độ của các phân tử giúp duy trì mức serotonin bình thường, nhưng ở những người bị SAD, quy định này không hoạt động bình thường, dẫn đến mức serotonin giảm trong mùa đông. Sự rối loạn giữa hai hoạt chất này làm mất cân bằng đồng hồ sinh học, tâm trạng không cân bằng nên dễ bị trầm cảm.
Những phát hiện khác cho thấy những người bị SAD sản xuất quá nhiều melatonin - một loại hormone đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì chu kỳ đánh thức giấc ngủ bình thường. Sản xuất quá nhiều melatonin có thể làm tăng cảm giác buồn ngủ.
Cả serotonin và melatonin đều giúp duy trì nhịp điệu hàng ngày của cơ thể gắn liền với chu kỳ ngày đêm theo mùa. Ở những người bị SAD, sự thay đổi nồng độ serotonin và melatonin làm gián đoạn nhịp điệu bình thường hàng ngày.
Do đó, chúng không còn có thể điều chỉnh theo những thay đổi theo mùa về độ dài ngày, dẫn đến những thay đổi về giấc ngủ, tâm trạng và hành vi.
Sự thiếu hụt vitamin D có thể làm trầm trọng thêm những vấn đề này vì vitamin D được cho là thúc đẩy hoạt động serotonin. Ngoài vitamin D tiêu thụ trong chế độ ăn uống, cơ thể sản xuất vitamin D khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trên da.
Với ít ánh sáng ban ngày hơn vào mùa đông, những người bị SAD có thể có mức vitamin D thấp hơn, điều này có thể cản trở hoạt động của serotonin hơn nữa.
Những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực về mùa đông cũng như những hạn chế và căng thẳng liên quan đến nó là phổ biến ở những người mắc SAD (cũng như những người khác). Không rõ đây là "nguyên nhân" hay "tác động" của chứng rối loạn tâm trạng, nhưng chúng có thể là trọng tâm điều trị hữu ích.
