Ngày 16.3, trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí Việt Nam 2024, phiên thảo luận với chủ đề Phóng sự, phóng sự điều tra và hành trình làm điều có ích đã diễn ra.
Chia sẻ tại phiên thảo luận, nhà báo Phùng Công Sưởng - Phó Tổng Biên tập báo Tiền Phong - khẳng định, phóng sự điều tra là thể loại "búa bổ", là "hòn đá tảng" trên mỗi tờ báo. Nhưng hiện nay, số lượng các tác phẩm thuộc thể loại này khá thưa thớt, ít tác phẩm thực sự hấp dẫn và lay động.
Những rào cản của hiện trạng này có thể kể đến tâm lý ngại khó, ngại khổ, ngại tiếp xúc, va đập với cuộc sống của nhiều phóng viên trẻ; nguy cơ khi tác nghiệp; chi phí bỏ ra lớn; thiếu sự quan tâm của lãnh đạo cơ quan báo chí. Bên cạnh đó, việc bạn đọc ngày một kén tác phẩm cũng khiến cho điều tra đứng trước nguy cơ lớn.
Nhà báo Phùng Công Sưởng cũng vạch rõ những nguy cơ pháp lý nhà báo điều tra hay gặp phải, bao gồm sử dụng những tài liệu chưa được giải mật; thông tin về những vấn đề đang trong quá trình điều tra theo quy trình tố tụng, nhưng sau khi kết luận thì thông tin không như báo nêu; tiếp cận thông tin từ các nguồn chưa được kiểm chứng; người cung cấp thông tin không phải là người đúng thẩm quyền; nhập vai trong quá trình tác nghiệp vượt giới hạn cho phép dẫn đến vi phạm pháp luật, thậm chí bị đe dọa và bị hành hung.
"Trong luật chưa thừa nhận nhà báo khi tác nghiệp là người thi hành công vụ. Đó cũng chính là những rủi ro cho người làm điều tra" - ông Sưởng nêu thực trạng.
Để phát triển báo chí điều tra, Phó Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho rằng, cần có cơ chế chính sách phù hợp về điều kiện làm việc, thu nhập, nhằm khuyến khích những cây viết yên tâm công tác, có thu nhập khá, có sự đảm bảo khi gặp rủi ro, sự cố. Cần thiết có thể thành lập “Quỹ phòng ngừa rủi ro”.
Đồng quan điểm, nhà báo Hồ Quang Lợi - nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam - khẳng định, hiện nay, hệ thống pháp luật chưa đủ để bảo vệ các nhà báo, nhất là nhà báo điều tra.
Do đó, cần phải có quy định rõ ràng hơn, đủ hiệu năng hơn; cũng như cần những người thực thi pháp luật để bảo vệ các nhà báo. Mỗi tổng biên tập phải luôn luôn ở phía sau phóng viên, để họ cảm thấy có chỗ dựa.
"Tổng biên tập dũng khí, thấy cái sai kiên quyết đấu tranh, thấy cái đúng kiên quyết bảo vệ thì sẽ có những phóng viên có phẩm chất như thế trong chính tòa soạn của mình" - nhà báo Hồ Quang Lợi nhấn mạnh.
Theo nhà báo Hồng Vinh - nguyên Tổng Biên tập báo Nhân Dân, để làm được thể tài điều tra, các nhà báo cần hội tụ đủ 3 phẩm chất gồm bản lĩnh, tri thức và trình độ tác nghiệp.
Theo ông Vinh, để vượt qua được những nguy cơ trong con đường phóng sự điều tra, phóng viên cần tích lũy tri thức, hiểu rõ, hiểu sâu về đề tài mình lựa chọn cũng như các quy định pháp luật có liên quan. Ngoài ra, cũng cần lựa chọn cách viết để bảo đảm tác phẩm có tính thuyết phục và hấp dẫn.
Theo nhà báo Hồng Vinh - nguyên Tổng Biên tập báo Nhân Dân, nhà báo điều tra cần xác định rõ việc mình làm có vì lợi ích nhóm hay không, có phải để nổi danh hơn hay không? Và quan trọng hơn, mỗi người cần khẳng định mình đang chống tiêu cực để hướng tới mục tiêu có ích cho xã hội, cho nhân dân và dấn thân để đi tới cùng.
