Khuôn viên nhà sàn của ông Vi Văn Phúc chẳng khác nào một bảo tàng thu nhỏ. Ngay dưới tầng trệt, ông bày la liệt, nào là cày, bừa, cuốc, xẻng. Nào là dao, nỏ, cung, tên. Rồi cối xay gạo, xay đậu, khung cửi. Hay cũng có khi là những chiếc ping, lủng, sày người dân dùng để xúc cá tôm dưới sông, suối.
Ông Vi Văn Phúc (sinh năm 1945) là người Thái ở Mường Quạ, xã Môn Sơn, huyện Con Cuông. Khi làm việc ở huyện, ở tỉnh và rời nhà ra thị trấn ở xen kẽ với người Kinh, ông thấy nhiều cái liên quan đến phong tục tập quán, sản xuất, đặc biệt là văn hóa của người Thái bị mai một. Nhiều con cháu, họ hàng dần dần quên và không biết chữ Thái nên ông rất trăn trở.
Vốn kinh qua nhiều chức vụ như Phó Giám đốc Sở Kế hoạch - Đầu tư tỉnh Nghệ An, rồi Chủ tịch huyện Con Cuông, ông được đi đến nhiều địa bàn xa, nghèo khó của huyện Con Cuông, Qùy Châu rồi Tương Dương, Kỳ Sơn. Trong những chuyến đi ấy, ông được tiếp cận với nền văn hóa đa dạng, nên “cái duyên” sưu tầm cổ vật của ông cũng thuận lợi.
Đến nay, sau 30 năm sưu tầm, trong căn nhà sàn bằng gỗ của ông Phúc đã có bộ sưu tập rất đáng nể với hơn 800 vật dụng đủ loại của người Thái từ những dụng cụ sản xuất, săn bắt, hái lượm đến những nhạc cụ truyền thống, đồ thờ cúng, ma chay…
“Bảo tàng” 800 hiện vật vô giá của cộng đồng người Thái lâu đời vùng Mường Choọng, Mường Ham, Mường Lống, Mường Quạ… ấy được chia thành các nhóm khác nhau như: Nhóm liên quan đến ẩm thực; nhóm âm thanh nhạc cụ; nhóm văn hoá tâm linh; nhóm dệt vải thêu thùa; nhóm công cụ sản xuất; nhóm săn bắt đánh bắt; nhóm đan lưới, đan lát; nhóm trò chơi dân gian; nhóm chăn nuôi; nhóm trang sức, trang phục...
Với ông, điều thiêng liêng nhất, gắn với ông nhiều kỷ niệm nhất là chiếc khung cửi, chiếc quay sợi mà ngày xưa bà cụ thân sinh ông vẫn dùng kéo sợi. Cứ nhìn thấy những món đồ ấy là ông lại nhớ đến mẹ mình.
Khi được hỏi, với nhiều người khi về hưu, họ chỉ thích vui thú tuổi già, nghỉ ngơi bên con cháu, hà cớ gì ông phải dày công sưu tầm những hiện vật xưa cũ? Ông cho biết: “Cũng như bao dân tộc anh em khác, cộng đồng dân tộc Thái có truyền thống văn hoá rất đặc trưng nhưng qua thời gian, những giá trị văn hóa ấy đã và đang ngày càng bị mai một. Tôi là người con của dân tộc Thái, không thể khoanh tay đứng nhìn cảnh những giá trị cổ xưa của dân tộc ngày càng bị mai một, những hiện vật bị thất truyền”.
