Chiếc ấn đẹp nhất, quý nhất của triều Nguyễn
Theo nhà nghiên cứu cổ vật, TS Trần Đức Anh Sơn (Đại học Đông Á), nguyên Giám đốc Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, triều Nguyễn tạo tác và sử dụng rất nhiều loại ấn triện, trong đó quý nhất là ấn làm bằng vàng, gọi là kim ấn, và triện làm bằng ngọc, gọi là ngọc tỉ.
Theo sách Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, do Nội các triều Nguyễn biên soạn, có 20 kim ấn và ngọc tỉ được tạo tác dưới hai triều vua đầu thời Nguyễn là Gia Long (1802 - 1820): sáu chiếc và Minh Mạng (1820 - 1841): 14 chiếc.
Trong đó, kim ấn khắc bốn chữ 皇帝之寶 (Hoàng đế chi bảo) là kim ấn lớn nhất, đẹp nhất và quý nhất của vương triều Nguyễn. Ấn này được đúc bằng vàng ròng vào ngày 4 tháng 2 năm Minh Mạng thứ 4 (tức ngày 15.3.1823), nặng 280 lạng 9, chỉ 2 phân vàng (ước tính tương đương 10,7kg).
Cũng theo sách Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, ấn Hoàng đế chi bảo được dùng khi “Gặp khánh tiết ban ơn, đại xá thiên hạ cũng là các cáo dụ thân huân, đi tuần thú các nơi để xem xét các địa phương, mọi điển lễ long trọng ấy và ban sắc, thư cho ngoại quốc…”.
Vì thế, khi tuyên bố thoái vị vào ngày 30.8.1945, trong số hơn 200 ấn triện các loại đang còn lưu giữ tại điện Cần Chánh và Ngự tiền văn phòng (bên trong Hoàng Thành Huế), vua Bảo Đại đã chọn chiếc ấn đẹp nhất, quý nhất, biểu trưng của chế độ quân chủ thời Nguyễn là kim ấn Hoàng đế chi bảo, cùng thanh bảo kiếm mà phụ vương của ông là vua Khải Định (1916 - 1925) trao lại cho ông, để bàn giao cho chính quyền cách mạng.
Số phận long đong của ấn vàng
Ông Trần Huy Liệu, đại diện cho chính quyền cách mạng, đã tiếp nhận bộ ấn kiếm mang tính biểu tượng này, rồi cho chuyển về Hà Nội ngay trước khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tuyên bố độc lập tại quảng trường Ba Đình vào chiều ngày 2.9.1945.
Tháng 12.1946, thực dân Pháp tái chiếm Hà Nội. Chính phủ Hồ Chí Minh rút lên Việt Bắc tiến hành “trường kỳ kháng chiến”, bộ ấn kiếm trên được đem giấu trong vách của một ngôi chùa ở ngoại thành Hà Nội. Về sau, ngôi chùa bị thực dân Pháp phá hủy, lấy gạch để xây đồn bốt. Và lính Pháp đã tình cờ tìm thấy bộ ấn kiếm đang cất giấu ở đây.
Năm 1952, người Pháp quyết định trao trả bộ ấn kiếm này cho cựu hoàng Bảo Đại, lúc này đang là Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam. Lễ trao trả ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại được tổ chức trang trọng vào ngày 8.3.1952, được tạp chí Paris Match của Pháp tường thuật rất đầy đủ với nhiều hình ảnh chi tiết.
Lúc này, cựu hoàng Bảo Đại đang ở Pháp cùng hoàng hậu Nam Phương, nên “thứ phi” Mộng Điệp và bà Đoan Huy hoàng thái hậu (Đức Từ Cung), thân mẫu cựu hoàng, thay mặt ông tiếp nhận bộ ấn kiếm này.
Năm 1953, do tình hình chiến sự ở Đông Dương ngày càng ác liệt, cựu hoàng Bảo Đại nhận thấy không thể đưa bộ ấn kiếm này trở về cố đô Huế, nên cử bà Mộng Điệp mang bộ ấn kiếm, cùng một số tư trang sang Pháp giao cho hoàng hậu Nam Phương và cựu thái tử Bảo Long cất giữ.
Theo lời bà Mộng Điệp, được nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân ghi lại và công bố: “Khi tôi (bà Mộng Điệp) đem sang (ấn kiếm) sang giao cho hoàng hậu Nam Phương, thì có mặt các ông Nguyễn Đệ, Nguyễn Duy Quang, Nguyễn Tiến Lãng, Phạm Bích (con ông Phạm Quỳnh) chứng kiến. Bốn người bưng hai cái ấn kiếm lên và giúp bà Nam Phương đưa vào két sắt”.
Bà Mộng Điệp cũng cho biết: “Sinh thời, hoàng hậu Nam Phương hoàng hậu từng dặn thái tử Bảo Long đừng tách rời kim ấn và bảo kiếm ra hai nơi khác nhau”.
Năm 1963, Hoàng hậu Nam Phương qua đời, bộ ấn kiếm được hoàng thái tử Bảo Long ký gửi trong một két sắt tại Union des Banques Européennes (Ngân hàng Châu Âu).
Cũng theo lời kể của bà Mộng Điệp, năm 1980, khi xuất bản tập hồi ký Le Dragon d’Annam (Con rồng An Nam), cựu hoàng Bảo Đại muốn dùng kim ấn Hoàng đế chi bảo để đóng vào sách để làm tăng giá trị cho cuốn sách của ông, nhưng ông Bảo Long không cho mượn ấn.
Cựu hoàng Bảo Đại liền kiện con trai ra tòa để đòi lại ấn kiếm. Sau một quá trình tranh tụng rất lâu dài và phức tạp, cuối cùng tòa án ở Pháp phân xử: cựu hoàng Bảo Đại được sở hữu kim ấn Hoàng đế chi bảo, còn cựu thái tử Bảo Long giữ thanh bảo kiếm.
Năm 1972, cựu hoàng Bảo Đại kết hôn với bà Monique Baudot, người Pháp. Trước khi qua đời vào tháng 8.1997, cựu hoàng để lại di chúc, trao quyền thừa kế toàn bộ tài sản của ông ở Pháp, trong đó có kim ấn Hoàng đế chi bảo cho bà Monique Baudot, người được cựu hoàng “ban” cho tước hiệu La Princesse Vinh Thuy (sau khi cựu hoàng qua đời thì bà đổi thành L’Impératrice Thai Phuong). Sau đó bà Monique Baudot qua đời vào năm 2021...
