Sức sống bền bỉ
Đúng 0h ngày 23.2 - ngày Giỗ tổ nghiệp ca trù, trang chủ Google tại Việt Nam đổi giao diện với khung cảnh trình diễn ca trù. Hình ảnh ca trù Việt Nam trên Google (do hoạ sĩ Xuan Le vẽ) không chỉ “tôn vinh một thể loại từng có thời gian là thể loại nhạc truyền thống được tôn sùng nhất của Việt Nam”, còn là cách khuyến khích thế hệ trẻ khám phá nền văn hóa nghệ thuật truyền thống với các di sản phong phú của Việt Nam.
“Ca trù còn gọi là Hát cô đầu, Hát ả đào hay Hát nhà trò là loại hình diễn xướng rất thịnh hành tại khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ. Ca trù thịnh hành từ thế kỷ thứ XV, từng là loại ca trong cung đình và được giới quý tộc, trí thức rất yêu thích. Là loại hình nghệ thuật độc đáo, ca trù có một vị trí đặc biệt trong kho tàng âm nhạc truyền thống dân tộc”.
Ca trù từng đứng trước nguy cơ mai một do ít người trẻ theo học và tiếp nối; thiếu vắng những nghệ nhân ca trù nhà nghề thật sự... Nhiều câu lạc bộ (CLB) ca trù hoạt động cầm chừng, các nghệ nhân đã cao tuổi, trong khi đó lớp trẻ kế tục ít... Nhưng, nhờ sức sống mãnh liệt trong đời sống, vài năm gần đây ca trù đã từng bước “sống lại”, thậm chí sống tốt.
Nhiều CLB ra đời để dạy miễn phí, truyền lại cho giới trẻ. Không gian ca trù trải khắp 16 tỉnh thành phía Bắc, trong đó Hà Nội được coi là cái nôi với khoảng 14 CLB, nhóm ca trù đang hoạt động tạo được uy tín, tiếng vang như Giáo phường Thái Hà, CLB ca trù Hà Nội, CLB ca trù Lỗ Khê, CLB ca trù Thăng Long...
Những tín hiệu tích cực
Ca trù kén người nghe và theo học, nên gặp khó trong việc tiếp cận khán giả, hòa nhập trong cuộc sống hiện đại. Trước những thách thức, các nghệ nhân tâm huyết với nghiệp tìm cách sáng tạo phương pháp truyền dạy cho giới trẻ cũng như phổ biến theo cách cách tân nhất.
Gần 40 năm gắn bó với ca trù, NSƯT Bạch Vân cho biết, muốn đưa ca trù đến gần với khán giả, lan tỏa rộng thì cần phải kiên trì. Không nhiều người Việt thông thạo ca trù, đặc biệt lớp trẻ, nên đào tạo ra những thế hệ ca nương mới phải là người giàu tâm huyết. Như CLB ca trù do NSƯT Bạch Vân được thành lập từ năm 1991 đến nay, hoạt động không ngừng nghỉ, dù trải qua những giai đoạn khó khăn và tồn tại nhờ tâm huyết, cả sự hy sinh.
NSƯT Bạch Vân chia sẻ, CLB Ca trù Hà Nội hiện nay có 30 thành viên, hoạt động định kỳ vào tối thứ 4, thứ 6 và Chủ Nhật hằng tuần tại đình Kim Ngân (42-44 Hàng Bạc). Những buổi biểu diễn của CLB thường thu hút đông đảo du khách quốc tế cũng như khán giả trẻ tới thưởng thức. Để ca trù lan tỏa rộng rãi hơn, sau buổi diễn tất cả các diễn viên đều ở lại giao lưu với khán giả, dạy những ngón đàn, tay phách, cùng họ chơi thử những dụng cụ âm nhạc, tìm hiểu sâu hơn về loại hình nghệ thuật này.
Cũng theo NSƯT Bạch Vân, trong tháng 4 tới, CLB Ca trù Hà Nội sẽ kỷ niệm 30 năm ngày thành lập với các hoạt động như hội thảo, triển lãm, chiếu phim tư liệu, biểu diễn để nhìn lại chặng đường đã qua của câu lạc bộ cũng như những đóng góp của các nghệ sĩ.
Nghệ sĩ Nguyễn Văn Khuê - Giáo phường ca trù Thái Hà chia sẻ, ca trù là một môn nghệ thuật khá phức tạp và khó học, người giỏi không nhiều, người yêu thích càng ít, muốn tìm hiểu phải mất thời gian nên ca trù không dễ dàng lan tỏa rộng. Tuy nhiên, tín hiệu tích cực là gần đây nhiều CLB lớn mạnh, nhân rộng ra trên cả nước. Nhiều người đã bắt đầu quan tâm, hiểu hơn và đặc biệt có nhiều bạn trẻ thể hiện sự say mê với ca trù. Thậm chí, nhiều bạn trẻ từ Mỹ, Nhật… cũng đã tìm học ca trù qua video hay YouTube.
CLB Ca trù Thái Hà hoạt động vào sáng thứ 7 và Chủ nhật hằng tuần. Các thành viên trong câu lạc bộ đến tham gia sinh hoạt đều đặn. Thông thường, vào khoảng thời gian đầu xuân, câu lạc bộ thường đi biểu diễn ở cửa đình hay các lễ hội. Mùa xuân năm nay, vì dịch COVID-19, CLB vẫn cố gắng duy trì những buổi biểu diễn đã lên lịch từ trước, hoạt động thu tiếng cho Đài truyền thanh.
Tại Liên hoan tài năng trẻ ca trù Hà Nội lần thứ 2 năm 2019, có 8 giáo phường, CLB cử thí sinh tham dự và đều cho thấy sự đầu tư công phu để khôi phục những thể cách cũng như không gian diễn xướng vốn đã bị mai một, dù những Ca trù Hoa Hựu, ca trù Phú Thị, ca trù Chanh Thôn... đều mới, còn gặp nhiều trở ngại. Các đơn vị tham gia đều có thể trình làng những ca nương, kép đàn mới trong đó có tới 50% số thí sinh ở độ tuổi từ 5 đến 16.
Tháng 10 năm 2009, ca trù được UNESCO đưa vào danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại cần bảo vệ khẩn cấp. Sau 11 năm, đến nay ca trù đã có nhiều đổi mới đáng kể. Nhiều nơi trở thành điểm sáng về bảo tồn Ca trù như Hà Nội, Hải Dương, Hưng Yên... Số CLB ca trù cũng tăng theo thời gian, cùng với đó là đội ngũ được trẻ hóa, gắng gỏi đưa ca trù “ngấm sâu” vào đời sống, đặc biệt là thế hệ trẻ.
