Đấu tranh đòi 3 chữ C
Sự giận dữ bùng nổ trong cộng đồng nghệ thuật vào năm ngoái khi các chương trình AI có thể thực hiện những mệnh lệnh một cách thuyết phục như vẽ hình một con chó tương tự họa sĩ truyện tranh Sarah Andersen, hoặc một nữ thần theo cách mà họa sĩ minh họa Karla Ortiz có thể làm.
Những tác phẩm AI sao chép phong cách như vậy được tạo ra mà không có sự đồng ý, ghi bản quyền hoặc bồi thường (consent, credit, compensation) cho các nghệ sĩ sáng tạo ra. Đây là 3 chữ C trọng tâm trong cuộc chiến nhằm thay đổi tình thế này.
Tháng 1 năm nay, các nghệ sĩ, trong đó có Andersen và Ortiz, đã đệ đơn kiện tập thể chống lại DreamUp, Midjourney và Stable Diffusion - 3 mô hình AI tạo sinh (Generative AI) hình ảnh sử dụng những tác phẩm nghệ thuật được tìm thấy trực tuyến.
Nghệ sĩ Andersen cảm thấy "bị xúc phạm" khi lần đầu nhìn thấy một bức vẽ AI sao chép phong cách tác phẩm truyện tranh "Fangs" của mình.
Nữ nghệ sĩ đã bày tỏ sự phẫn nộ trên Twitter. Bài đăng lan truyền nhanh chóng và khiến những nghệ sĩ khác cũng phẫn nộ đã liên hệ để sẻ chia câu chuyện của họ.
Theo AFP, những người ủng hộ vụ kiện hi vọng sẽ tạo tiền lệ pháp lý trong quản lý những mô hình AI sao chép phong cách của các nghệ sĩ.
Các nghệ sĩ muốn những người sáng tạo AI đảm bảo có sự cho phép của chủ nhân những tác phẩm sử dụng trong phần mềm đào tạo AI và có phương án tùy chọn để xóa tác phẩm đó. Ngoài ra, các nghệ sĩ cũng mong muốn được đền bù xứng đáng.
Ortiz cho hay, việc bồi thường có thể ở dạng một mẫu cấp phép thích hợp, sẽ không thỏa đáng nếu các nghệ sĩ "kiếm được vài xu trong khi công ty kiếm được hàng triệu USD".
Rẻ và dễ dàng
Trên mạng xã hội, nhiều nghệ sĩ đang chia sẻ những câu chuyện về công việc bị AI giành mất. Năm ngoái, nhà thiết kế trò chơi điện tử tên là Jason Allen đã giành chiến thắng trong cuộc thi Hội chợ Bang Colorado với tác phẩm nghệ thuật được tạo ra bằng Midjourney. "Nghệ thuật đã chết, anh bạn. AI đã thắng. Con người đã thua" - Allen chia sẻ với The New York Times.
Bảo tàng Mauritshuis ở Hà Lan cũng gây tranh cãi khi trưng bày một hình ảnh do AI tạo ra lấy cảm hứng từ "Cô gái đeo bông tai ngọc trai" của Vermeer.
Trong khi đó, San Francisco Ballet gây xôn xao khi sử dụng Midjourney để tạo những hình minh họa được sử dụng trong tài liệu quảng cáo cho các buổi biểu diễn "Kẹp hạt dẻ" vào tháng 12.2022.
“Đó là hệ quả tự nhiên của một thứ gì đó dễ dàng, rẻ tiền và dễ tiếp cận. Tất nhiên họ sẽ sử dụng tùy chọn đó, ngay cả khi nó phi đạo đức" - Andersen nói.
Nhà sáng lập kiêm giám đốc điều hành của Stability AI - Emad Mostaque - mô tả các phần mềm AI tạo sinh như công cụ có thể tạo ra "đầu ra hình ảnh thông thường" và cung cấp những cách lên ý tưởng mới cho các nghệ sĩ. Mostaque cho rằng, điều này sẽ giúp nhiều người trở thành nghệ sĩ hơn.
Tuy nhiên, các nhà phê bình phản đối suy nghĩ này. Khi một người yêu cầu phần mềm vẽ theo phong cách của một bậc thầy không có nghĩa họ là nghệ sĩ.
Về phần mình, Mostaque cũng lập luận rằng, nếu mọi người dùng AI tạo sinh một cách phi đạo đức hoặc vi phạm pháp luật, thì "đó là vấn đề của họ".
Cái chết của sự sáng tạo?
Trước các khiếu nại về bản quyền từ nghệ sĩ, các công ty phần mềm AI có khả năng tự bảo vệ bằng cách yêu cầu quyền "sử dụng hợp lý" - ngoại lệ đôi khi cho phép một tác phẩm sáng tạo sử dụng phần trích đoạn hoặc xáo trộn so với bản gốc.
"Từ kỳ diệu được sử dụng trong hệ thống tòa án Mỹ là "biến đổi". Liệu đây có phải là cách sử dụng mới của các tác phẩm có bản quyền hoặc thay thế tác phẩm gốc trên thị trường" - luật sư, nhà phát triển Matthew Butterick lưu ý.
Các nghệ sĩ không chỉ đưa vụ việc ra tòa án mà còn tìm hiểu cả công nghệ để tự bảo vệ mình trước AI tạo sinh. Với sự thúc đẩy của giới nghệ sĩ, tuần trước, một nhóm tại Đại học Chicago, Mỹ, tung ra phần mềm "Glaze" để giúp bảo vệ các tác phẩm gốc. Chương trình bổ sung một lớp dữ liệu trên những bức ảnh. Lớp dữ liệu này vô hình trong mắt con người nhưng "hoạt động như một mồi nhử" cho AI, Shawn Shan - nghiên cứu sinh tiến sĩ phụ trách dự án - cho biết.
Dù vậy, luật sư Butterick dự đoán, đây là "trò chơi mèo vờn chuột" khi các nhà sản xuất AI sẽ tìm ra cách vượt qua những biện pháp phòng thủ tương tự ở Glaze. Ông cũng bày tỏ lo ngại về ảnh hưởng của AI với tinh thần con người.
"Tôi nghĩ AI đánh bại loài người nhiều hơn ở góc độ khiến mọi người từ bỏ và không muốn tạo ra những thứ mới mẻ, và nó hút sự sống ra khỏi nhân loại" - ông nói.
