Hướng tới thực hiện bảo hiểm xã hội toàn dân
Chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) bao gồm bảo hiểm hưu trí - tử tuất; bảo hiểm thất nghiệp; bảo hiểm ốm đau, thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, với vai trò là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội luôn được Đảng, Nhà nước ta quan tâm phát triển. Đảng, Nhà nước coi chính sách BHXH vừa là mục tiêu, vừa là động lực đối với sự phát triển bền vững đất nước cũng như thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa.
Đề án cải cách chính sách BHXH được xây dựng và trình Hội nghị Trung ương lần này hướng tới mục tiêu để BHXH thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, từng bước mở rộng vững chắc tiến tới thực hiện BHXH toàn dân. Phát triển hệ thống BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại và hội nhập quốc tế theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và thực hiện chính sách BHXH tinh gọn, chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả, tin cậy và minh bạch.
Phát biểu tại hội nghị, ông Đào Ngọc Dung, Bộ Trưởng Bộ Lao Động và Thương binh xã hội, đồng thời cũng là Phó Trưởng Ban chỉ đạo cải cách chính sách tiền lương, BHXH và ưu đãi người có công cho rằng: “Muốn phát triển được BHXH thì phải chú ý phát triển kinh tế, đặc biệt là Nghị quyết Trung ương 5 về phát triển kinh tế tư nhân. Hiện nay chúng ta còn 15,6 triệu hộ kinh doanh cá thể, thời gian tới phải tập trung cao phát triển BHXH trong lực lượng này; ban hành chính sách nâng cao tính hấp dẫn của BHXH, đồng thời Nhà nước có chủ trương hỗ trợ cho người khó khăn có thể tham gia BHXH phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội. Hiện nay nhà nước hỗ trợ chi phí 30% cho hộ nghèo tham gia BHXH, hộ cận nghèo được hỗ trợ 25% và người bình thường 10% để tham gia BHXH”.
Tuy nhiên, ông Dung cho rằng những chủ trương này vừa qua chưa thực sự hấp dẫn vì thực tiễn, người nghèo dù có được nhà nước hỗ trợ 30% chi phí thì cũng khó có thể tham gia được. Hiện nay một số nước như Indonesia, Trung Quốc, đối với hộ nghèo hỗ trợ lên tới 60% và chúng ta có bài học Bảo hiểm y tế hiện nay có độ bao phủ lớn (hơn 80% dân số tham gia BHYT - PV) là nhờ sự đầu tư- hỗ trợ của nhà nước cho người dân chiếm tỷ trọng lớn.
Còn Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển cho rằng, nhằm hướng tới BHXH toàn dân, cần tăng BHXH bắt buộc về đối tượng và quy mô, bởi trong tổng số 53 triệu lao động hiện nay, mới chỉ có 13 triệu người tham gia bảo hiểm bắt buộc và chỉ có 200 nghìn người tham gia bảo hiểm tự nguyện. Bên cạnh đó, Trung ương cũng cần cân nhắc việc thay đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm tham gia BHXH xuống 10 năm như trong Đề án.
“Đây là vấn đề hết sức thận trọng, sau này có 10 năm đóng bảo hiểm là đã nghỉ hưu rồi mà hiện nay là 20 năm. Khi thảo luận về vấn đề này, Đảng Đoàn Quốc hội chỉ đề nghị xuống 15 năm, mà 15 năm cũng là đột phá. Bây giờ xuống 10 năm thì tình hình quỹ của chúng ta như thế nào? Đóng 10 năm nhưng hưởng hưu trí 22 năm, thậm chí tuổi thọ tăng hơn nữa thì cân đối quỹ như thế nào? Cho nên không nên giảm quá sâu mà cùng lắm 15 năm đã là tích cực rồi”, ông Hiển nói.
Các đại biểu cũng bày tỏ băn khoăn, và đề nghị có giải pháp nhằm hạn chế tình trạng số người hưởng BHXH một lần ngày càng tăng, điều đó làm mất đi ý nghĩa của việc đóng BHXH cũng như ảnh hưởng đến cân đối quỹ. Tỷ lệ này hiện nay là một người đóng thì một người rút.
Theo ông Bùi Văn Cường, Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, giai đoạn 2012-2017, bình quân mỗi năm có 628.000 người hưởng BHXH 1 lần. Tức là 2 người tham gia vào BHXH thì 1 người rút ra khỏi hệ thống, do đó làm mất đi ý nghĩa đóng BHXH được hưởng lương hưu, đảm bảo cuộc sống của họ khi tuổi già, không trở thành gánh nặng cho xã hội.
Ông Bùi Văn Cường đề nghị: “Nên nghiên cứu tính toán quy định khi người lao động nhận trợ cấp 1 lần chỉ nhận phần người lao động đóng, còn phần nhà nước hoặc người sử dụng lao động đóng thì không được nhận. Như vậy mới hạn chế người lao động xin hưởng bảo hiểm 1 lần”.
Đề xuất cơ quan thuế thực hiện thu phí Bảo hiểm xã hội
Việc trốn đóng, nợ đọng BHXH cho người lao động cũng được nhiều đại biểu quan tâm. Bí thư tỉnh ủy Bình Thuận Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, tình trạng trốn, nợ đọng BHXH diễn ra ở hầu hết các tỉnh, thành phố và nhiều doanh nghiệp thuộc các loại hình kinh tế, kể cả doanh nghiệp nhà nước. Nhiều trường hợp doanh nghiệp xuất trình bảng lương của người lao động với cơ quan thuế cao hơn nhiều so với xuất trình sổ lương của người lao động với cơ quan BHXH. Số nợ BHXH ước tính đến giữa năm 2017 là gần 15.000 tỷ đồng.
Ông Hùng đề nghị tăng mức phạt và có sự tham gia của cơ quan thuế: “Cơ quan Thuế có thể sẽ thực hiện đồng thời với thu thuế và thu các khoản bảo hiểm bắt buộc của các đơn vị sử dụng lao động. Qua đó, sẽ hạn chế tình trạng chây ì, trốn đóng BHXH và tình trạng 2 sổ lương như hiện nay. Nhiều doanh nghiệp lợi dụng lương tối thiểu để làm cơ sở đóng BHXH. Do đó tiến tới liên thông giữa cơ quan Thuế và cơ quan BHXH để thu BHXH theo tiền lương. Doanh nghiệp kê khai thuế và căn cứ quyết toán chi phí lao động để khấu trừ thuế của doanh nghiệp thì doanh sẽ phải đóng BHXH đúng với mức lương của người lao động được hưởng. Từ đó chấm dứt được tình trạng 2 sổ lương như hiện nay”.
Quy định tuổi nghỉ hưu phù hợp với từng đối tượng
Việc điều chỉnh độ tuổi nghỉ hưu là vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm. Các đại biểu cho rằng, đây là xu thế tất yếu, trong bối cảnh nước ta hiện nay. Việc này nhằm hướng tới nhiều mục tiêu như đối phó với già hóa dân số, biến đổi của thị trường lao động, đảm bảo cân đối quỹ BHXH,...
Theo Bộ trưởng Bộ Lao động Thương Binh và Xã hội Đào Ngọc Dung: Tuổi nghỉ hưu thực tế của chúng ta hiện nay thấp nhất trong khu vực. Bình quân của chúng ta là 54,3 (nam là 55,6, nữ có 52,6 tuổi). Mức đóng bình quân của chúng ta là 22%, mức hưởng 70% trung bình. Nam đóng bảo hiểm hiện nay bình quân là 28 năm và sống sau 60 tuổi hưởng lương hưu là 22,5 năm, nữ đóng 23 năm nhưng hưởng tới 27 năm sau khi về hưu.
Do đó, bài toán cân đối quỹ nếu tự thân nó thì rất khó khăn. Vì vậy, đề nghị Trung ương có quyết tâm chính trị rất lớn. Đây là thời cơ vàng để quyết định chủ trương này. Trước hết, về chọn thời điểm trong tờ trình Trung ương xin cho phép bắt đầu điều chỉnh từ năm 2021 và những người phụ nữ đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 56 sẽ xuất hiện từ năm 2025 (phương án mỗi năm tăng 3 tháng tuổi hưu-PV), thời điểm bắt đầu dân số già.
Đồng tình với quan điểm nâng tuổi hưu nhưng bà Nguyễn Thị Thu Hà - Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đề nghị cần phải nghiên cứu để xem xét các quy định nghỉ hưu phù hợp với từng đối tượng.
“Có lẽ cũng cần tính đến các đối tượng do đặc thù nghề nghiệp, lao động độc hại, một số ngành nghề có thể do tính chất lao động thời gian làm việc, thời gian lao động rất sớm. Như vậy, chúng ta nên giữ nguyên việc nghỉ hưu sớm theo độ tuổi như hiện nay đối với một số đối tượng, ngành nghề như diễn viên múa, vận động viên thể thao hay những ngành nghề như dưới hầm lò, cầu đường… Cần đánh giá tác động của chính sách này đối với nhóm đối tượng đặc thù. Cũng có thể phải tính đến luôn việc có các chính sách chuyển đổi ngành nghề cho các đối tượng này nếu họ còn lao động”, bà Hà nói.
