Giống gà quý gà Hồ (hay gà Tồ), vốn là sản vật Tiến Vua xưa, có màu sắc đẹp, thân hình cường tráng, dáng vẻ hùng dũng, được người dân Lạc Thổ dùng làm linh vật cúng lễ vào các dịp trọng đại.
Với đặc tính con to, nặng cân, mã đẹp, thịt chắc, ngọt, thơm nên gà Hồ luôn được săn đón. Đặc biệt, những con đẹp nhất được tuyển chọn tham gia thi hay triển lãm trong lễ hội truyền thống của làng đều được đại gia ngắm từ trước, song không phải dễ mua.
Vốn có truyền thống nuôi gà Hồ lâu năm, gia đình ông Nguyễn Đăng Chung được biết đến là một trong những hộ sở hữu giống gà Hồ đẹp ở làng Lạc Thổ. Hiện ông nuôi khoảng 30 con gà sinh sản, trong đó cặp gà tuyển là con có đặc điểm nổi trội ngay từ nhỏ, được ông đánh dấu để giữ làm giống và cũng là một trong những ứng cử viên nặng ký.
Chỉ vào cặp gà ưng ý nhất được tách ra nhốt riêng, ông Chung cho hay gà được chọn nhân giống phải trải qua 5 giai đoạn.
Giai đoạn 1, khi gà mới nở, cần chọn con mắt sáng, nhanh nhẹn, hay chạy nhảy.
Giai đoạn 2, gà được 1-1,5 kg chọn con không bị khiếm khuyết, trông có sức vóc, mang dáng dấp cân đối với mào sít, chân cao, trường, vảy đều màu vàng đậm.
Giai đoạn 3, khi gà nặng 3-3,5 kg bắt đầu phát mã, tuyển lựa con nào mã đạt tiêu chuẩn.
Giai đoạn 4, gà bắt đầu vào đẻ, xem con đẻ nhiều hay ít, đẻ trứng to hay nhỏ để chọn; gà trống đạp có gọn không và tỷ lệ có phôi cao hay thấp để xác định giữ làm giống hay chuyển sang hàng thịt.
Cuối cùng mới quyết để chọn ra một cặp gà đạt tiêu chuẩn.
Từng tham gia các hội thi triển lãm của làng, ông Chung say sưa kể: “Gà tham gia thi, trưng bày phải dựa vào 5 tiêu chí: đầu, mào, mã, đuôi, chân. Con gà Hồ trống này của tôi nặng 4,8kg. Trống đẹp là phải đầu gộc (to như gộc tre), mào sít (mào đùn), có màu mã mận (màu quả mận chín) hoặc mã lĩnh (màu của vải lĩnh đen), lông óng mượt, mình trường, chân cao trường, đuôi nơm, dáng đi hùng dũng. Gà mái tôi nuôi nặng 3,4 kg, chân vảy mịn, cao trường, màu da hạt đỗ nành. Gà mái đẹp phải có màu mã thó (màu trắng của đất thó), mã sẻ (màu lông chim sẻ) hoặc mã nhãn (màu vỏ quả nhãn chín)”.
“Cặp gà giống này tôi nuôi mất khoảng 8-10 tháng, chủ yếu theo hình thức chăn thả tự nhiên, sử dụng nguồn thức ăn nông sản, tuyệt nhiên không có cám công nghiệp nên ngoài mã đẹp, nặng cân. Đây còn là giống gà có thịt chắc, da giòn, thơm ngon đặc biệt nên ngày càng được nhiều người săn lùng”, ông Chung nói.
Theo chủ hộ, giá gà sinh sản mỗi loại lại khác nhau: gà 1 ngày tuổi, mới nở là 130.000 đồng/con, 20 ngày tuổi 200.000-250.000 đồng/con, 30 ngày tuổi 300.000-350.000 đồng/con, gà giống (con nhỏ) khoảng 700.000 - 800.000/kg, gà đang sinh sản thường vô giá bởi phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Như cặp gà giống này giá dao động 15-20 triệu/cặp, thậm chí không thể định giá vì tùy vào cảm nhận cái đẹp của từng người.
Hàng năm, thời điểm ra xuân, anh Lê Trọng Hà ở Kiến An (Hải Phòng) lại về làng Lạc Thổ tìm mua cặp gà ưng ý được tuyển chọn qua các hội thi, triển lãm. Anh kể: “Tôi đặc biệt mê những thú chơi dân gian, nhất là với giống gà quý hiếm như gà Hồ mang đậm nét tâm linh, gắn với truyền thống, với tranh dân gian Đông Hồ nên cứ ra Tết tôi phải gọi điện chuyển khoản đặt gà trước cho chắc, không vào chính hội là không còn”.
Cặp gà Hồ này mang ra trưng bày đều đã được tuyển chọn, con to đẹp. Tuy nhiên, anh phải thuyết phục mãi ông chủ mới đồng ý bán bởi họ muốn giữ lại gây giống. Mặc dù giá lên đến hơn chục triệu/cặp nhưng với giống gà cổ quý hiếm, được nuôi sạch nên anh Hà thấy xứng đáng với đồng tiền bát gạo bỏ ra.
