Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Chỉ thị số 10/CT-TTg ngày 2.3.2024 về việc đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu lúa, gạo bền vững, minh bạch, hiệu quả trong tình hình mới.
Đây là một Chỉ thị kịp thời của Chính phủ, trong bối cảnh xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2023 đạt mức cao nhất trong 16 năm qua với hơn 8,1 triệu tấn gạo, trị giá gần 4,7 tỉ USD.
Tuy nhiên, xuất khẩu gạo của Việt Nam lại đang đối mặt với rất nhiều vấn đề. Cụ thể là, chưa chủ động được nguồn vật tư đầu vào, giá cả chưa được kiểm soát chặt chẽ, luôn ở mức cao, tỷ lệ cơ giới hóa ở nhiều khâu sản xuất thấp, tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch cao đã ảnh hưởng lớn đến hiệu quả sản xuất và tính cạnh tranh của mặt hàng lúa gạo.
Bên cạnh đó, chuỗi liên kết sản xuất giữa người nông dân và doanh nghiệp chưa chặt chẽ, thiếu tính bền vững; chưa đa dạng hoá thị trường xuất khẩu, vẫn phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.
Doanh nghiệp chờ giá xuống, nông dân đợi giá cao, nếu tình trạng này kéo dài sẽ mất cơ hội xuất khẩu lúa, gạo.
Chỉ thị cũng đề ra 6 nhóm giải pháp nhằm đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu lúa gạo lành mạnh, minh bạch, phản ứng linh hoạt, kịp thời trong tình hình thị trường có nhiều biến động, hướng đến phát triển ngành lúa gạo bền vững, hiệu quả cao, nâng cao thu nhập cho người trồng lúa.
Trong đó, có hai nhóm giải pháp quan trọng, được người trồng lúa, thương lái và doanh nghiệp xuất khẩu chờ đợi là chỉ đạo đẩy nhanh việc xây dựng, nhân rộng các mô hình chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm nhằm đảm bảo hài hòa lợi ích giữa người dân và doanh nghiệp. Và xây dựng thí điểm các mô hình đưa "thương lái" vào chuỗi giá trị ngành hàng lúa, gạo.
Thực tế mua bán và xuất khẩu gạo trong nhiều năm qua cho thấy, chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm trong câu chuyện xuất khẩu gạo luôn bị trục trặc, tắc nghẽn ở khâu dự báo và kết nối. Từ việc tổ chức sản xuất lúa gạo cho từng mùa vụ đến thông tin thị trường. Dẫn đến việc các doanh nghiệp chủ quan, đưa ra các quyết định không chính xác.
Vấn đề nữa là lâu nay, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Việt Nam phần lớn thông qua hệ thống các “thương lái” và “cò lúa”. Nhưng hai đối tượng này lại đứng ngoài chuỗi liên kết. Mặt được của sự đứng ngoài này là người trồng lúa luôn có cơ hội bán giá cao nhất. Nhưng mặt trái là việc luôn đẩy doanh nghiệp vào thế bị động khi liên tục bị “làm giá”, “bẻ cò” mỗi khi thị trường biến động.
Tóm lại trong chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm lúa gạo, doanh nghiệp thu mua và xuất khẩu đóng vai trò có thể nói là quan trọng nhất. Nhưng họ lại đang là những đối tượng yếu thế do không được “nắm đằng chuôi”, từ thu mua cho đến thông tin thị trường.
Liên kết chuỗi, đặc biệt giữa doanh nghiệp - “thương lái - nông dân bị đứt gãy chính là điểm nghẽn lớn nhất của câu chuyện xuất khẩu gạo Việt Nam hiện nay. Và điểm nghẽn này cần được khai thông nhanh nhất có thể nếu không muốn “cả làng” cùng thua thiệt!
