Trong năm 2023, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt kỷ lục cao nhất trong vòng 30 năm qua với trên 8,1 triệu tấn, mang về gần 4,8 tỉ USD, tăng 38,4% so với cùng kỳ năm 2022,
Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), năm 2024, xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ tiếp tục thuận lợi, dự kiến có thể đạt bằng năm 2023 về số lượng nhưng giá trị sẽ cao hơn năm 2023 khoảng 15-20% với dự kiến khoảng 5,3 tỉ USD.
Nguyên nhân do thế giới vẫn thiếu hụt 5 triệu tấn gạo và các quốc gia nhập khẩu gạo như Indonesia, Philippines vẫn có nhu cầu mua vào. Đặc biệt Ấn Độ có khả năng sẽ duy trì hạn chế xuất khẩu gạo trong thời gian tới.
Nhưng xuất khẩu gạo lại đang có một nghịch lý rất khó tin là đã và đang có nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo than là càng xuất nhiều càng thua lỗ bởi khi ký hợp đồng thì thấp nhưng đến lúc thu mua, chế biến thì giá đã tăng. Thậm chí, hồi cuối năm ngoái, có doanh nghiệp than lỗ 6-7 tỉ đồng.
Nguyên nhân thua lỗ theo lý giải của các doanh nghiệp thì muôn hình vạn trạng, từ bán nhầm phân khúc cho đến ngân hàng giải ngân vốn vay chậm…
Thậm chí, có doanh nghiệp đổ thừa thua lỗ là do tác động của các thương lái và “cò lúa” làm “loạn” giá thị trường. Rằng, “các hộ dân thu mua nhỏ lẻ đã nâng giá và đang “góp phần” phá vỡ hợp đồng của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm”, như lời một chủ doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Thái Bình nói với Lao Động.
Trong khi, việc cạnh tranh, kết nối giữa thương lái, “cò lúa” và doanh nghiệp là chuyện bình thường của thị trường. Và việc này không những không ảnh hưởng đến thị trường mà còn góp phần giúp cho người trồng lúa bán được với giá cao nhất có thể.
Theo ông Đỗ Hà Nam - Phó chủ tịch Hiệp hội Lương thực VN (VFA) và nhiều chuyên gia thì gạo là thị trường rất hẹp, biên độ lợi nhuận thấp nên doanh nghiệp thường chịu rủi ro cao. Giá gạo thường bị tác động bởi các yếu tố chính trị, khiến thị trường càng khó dự đoán.
Vậy nên, nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến nghịch lý càng xuất nhiều càng thua lỗ là do các doanh nghiệp thiếu thông tin thị trường và chủ quan dẫn đến dự báo sai và đưa ra các quyết định không đúng chứ không thể đổ thừa cho phân khúc, tín dụng, thương lái hay “cò lúa”.
Vì thực tế trong năm 2023, vẫn có nhiều doanh nghiệp xuất khẩu, như Tổng Công ty Lương thực miền Nam - Vinafood 2 bán ra trên 1,5 triệu tấn gạo (trong đó xuất khẩu khoảng 1,2 triệu tấn), thu về lợi nhuận trên 121 tỉ đồng.
Khi trên Lao Động, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan thừa nhận, “đúng là nông nghiệp là ngành thu nhập thấp nhất trong các ngành kinh tế và người trồng lúa cũng là người có thu nhập thấp nhất trong ngành nông nghiệp”, thì một phần lỗi đến từ điều hành của Nhà nước.
Nhưng khi doanh nghiệp càng xuất khẩu càng thua lỗ trong bối cảnh xuất khẩu gạo đạt kỷ lục cao nhất trong vòng 30 năm qua, thì lỗi, trước hết là do năng lực của chính họ!
